گونه‌شناسی و مدل‌یابی مضامین پیشین و پسین دعا در قرآن با رویکرد تربیت محور

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

استادیار، گروه آموزشی معارف اسلامی، دانشگاه فرهنگیان، اصفهان، ایران.

چکیده

دعا در نگاه قرآنی، رویکردی است برای تقرب و تعالی به خداوند و در بعد دنیایی، اثرات تربیتی فراوانی برای انسان دارد. در همین راستا، هدف پژوهش حاضر، شناخت گونه‌های مضامین پیشین و پسین دعا در قرآن، جهت استخراج مدل توصیفی آن‌ها و دریافت دلالت‌های مرتبط تربیتی می‌باشد. برای دست‌یابی به این منظور و به دلیل چندوجهی بودن مقاله حاضر، روش پژوهش، ترکیبی از مراحل پدیدارشناسی توصیفی در مرحله رجوع به آیات قرآن، تحلیل و کدگذاری داده‌ها به شیوه استراتژی داده بنیاد با نرم‌افزار MAXQDA در سه بخش کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی و روش استنتاج از مبانی در بخش دلالت‌های تربیتی برای دروس تخصصی است. به‌عبارتی، محققان در مرحله اول، خوانشی کامل از کلیه آیات قرآن داشته و سپس داده‌های مستخرج را کدگذاری، دسته‌بندی و گونه‌شناسی نموده و مدل نهایی استخراج شده را جهت استنباط دلالت‌های تربیتی، مورد استناد قرار داده‌اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که 68 کد باز (آیه قرآن) در رابطه با مضامین پیشین و پسین در آیات قرآن وجود دارد که در قالب دو کد انتخابی دسته‌بندی شده‌اند. دو دسته فوق در مرحله بعد به هفت کد محوری، مدح و ستایش، سپاسگزاری و توصیف در هر دو بخش و سؤال در بخش مضامین پیشین تقسیم‌بندی شده‌اند. در نهایت داده‌های پژوهش در قالب ده اصل تربیتی مورد استنباط قرار گرفته‌اند که شامل اصل تناسب مضمون و محتوا، اصل تناسب صفت و محتوا، اصل توصیف شرایط، اصل بیان هدف و چرایی، اصل بیان غیر‌مستقیم، اصل دعای شرطی، اصل نگاه دوسویه، اصل ستایش گذشته، اصل شناخت، اصل جلب نظر می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

Typology and Modeling of Pre- and Post-Supplication Themes in the Qur'an with an Education-Oriented Approach

Abstract:
In the Qur'anic perspective, supplication is a means of attaining nearness and elevation toward God, and in the worldly realm, it carries numerous educational effects for human beings. Accordingly, the aim of the present study is to identify the types of pre- and post-supplication themes in the Qur'an, in order to extract their descriptive model and derive related educational implications. To achieve this goal—and due to the multifaceted nature of this study—the research method combines descriptive phenomenological steps in referring to Qur'anic verses with data analysis and coding based on grounded theory strategy using MAXQDA software, in three stages: open coding, axial coding, and selective coding. In the section on educational implications for specialized courses, the method of inference from foundational principles is employed. In other words, the researchers first conducted a comprehensive reading of all Qur'anic verses, then coded, categorized, and typologized the extracted data, and finally used the derived model as a basis for inferring educational implications. The findings indicate that there are 68 open codes (Qur'anic verses) related to pre- and post-supplication themes in the Qur'an, which have been categorized into two selective codes. These two categories are then divided into seven axial codes: praise and glorification, gratitude, and description (appearing in both pre- and post-supplication sections), and questioning (specific to pre-supplication themes).
Ultimately, the data have been interpreted within ten educational principles, including: the principle of consistency between theme and content, the principle of consistency between attribute and content, the principle of describing conditions, the principle of stating the goal and rationale, the principle of indirect expression, the principle of conditional supplication, the principle of dual-perspective reflection, the principle of past praise, the principle of recognition, and the principle of attracting attention.

Keywords:
Typology, modeling, supplication, Qur'anic supplications, education

 

مراجع

  • قرآن
  • آبزن، امین؛ حافظی، شهرام، و غلامی، عبدالخالق. (1401). «طراحی و اعتبارسنجی الگوی مرشدیت سازمانی در سیستم آموزش عالی»، انجمن علوم مدیریت ایران، 17(66)، 95-122.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم. (1405). لسان العرب. بیروت: دار بیروت.
  • ابوهلال. (1393). المعجم الفروغ اللغویه، ترجمه عبدالله عسکری، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  • حسینی امین، حسین. (1400)، «بررسی معناشناسی دعا در قرآن کریم در سه‌گام». متون اسلامی مطالعات قرآنی، 6(2)(22)، 101-124.
  • حسینی مهر حجت؛ انتصار فومنی، غلام‌حسین؛ حجازی، مسعود؛ اسدزاده دهرائی، حسن. (1398). «مقایسه اثربخشی آموزش مستقیم و غیرمستقیم بر خلاقیت فراگیران». پژوهش در آموزش علوم پزشکی. ۱۱ (۱): ۵۰-۶۱.
  • خضری، مجتبی؛ وحدانی، محبوبه؛ محمودپور، عبدالباسط. (1399). «مطالعه نقش آموزش مجازی در روابط بین فردی ادراک شده دانش‌آموزان نسبت به معلمان». پژوهش‌های مشاوره (تازه‌ها و پژوهش‌های مشاوره)، 19(76)، 234-251.
  • خلیفات، فاطمه و باغبانی آرانی،جواد. (1401). «بررسی تطبیقی ارکان دعا در قران و عهدین». معرفت ادیان، 13(3):7-24.
  • داودی، محمد و کارامد، حسین. (1400)، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • راجی، ملیحه. (1391). «تعلیم و تربیت انتقادی وپیوندهای آن با برنامه آموزش فلسفه برای کودکان. تفکر وکودک». 3(1)، 15-42.
  • ریعان، معصومه. (1400). «دعا به‌مثابه گفتمان جهانی قرآن کریم». دعاپژوهی، 1(1): 109-123.
  • سالاری‌فر، محمدرضا و رضوی، سید‌جمال‌الدین. (1395). «روش‌های درونی‌سازی عفاف بر اساس متون اسلامی». مطالعات اسلامی زنان و خانواده، 3(پاییز و زمستان), 51-74.
  • سبحانی، محمد (1396)، «آثار تربیتی و روان‌شناختی دعا». راه تربیت، 3(6)، 41-71.
  • شکیبا، ابوالقاسم؛ سیف، علی‏اکبر؛ اسدزاده، حسن و ابراهیمی قوام، صغری. (1392). «تأثیر انسجام متن در سطح خرد و کلان بر بهبود درک مطلب دانش‏آموزان دارای دانش قبلی کم و زیاد نسبت به موضوع». روان‌شناسی افراد استثنایی، 3(9), 33-56.
  • عابدی، حیدرعلی (1389). «کاربرد روش تحقیق پدیده­شناسی در علوم بالینی». راهبرد. 19 (54): 254-207.
  • علامه، سید‌محسن و صالح‌زاده، رضا. (1394). «ارائه مدلی برای بررسی تأثیر راهبردهای الگوی تفکر سازنده بر خود ـ کارآمدی دانشجویان». پژوهش‌های علوم شناختی و رفتاری، 5(1), 81-94.
  • عنانی سراب، محمدرضا. (1384). «راهکارهای ارتباطی در گفتار معلم». مجله زبان‌شناسی کاربردی، 7(2)، 1-44.
  • فضائلی، هادی و زینی ملک‌آبادی. (1402). «معناشناسی واژه دعا در قرآن کریم از منظر زبان‌شناسی قرآنی، پژوهش‌های زبان‌شناسی». (2): 105-127.
  • لطیفی، میثم. (1397). «روش‌شناسی گونه‌شناسی: رهنمونی بر نظریه‌پردازی در دانش مدیریت، مطالعات مدیریت دولتی ایران». 1(2)، 25-52.
  • مجیدپورخویی، محمد؛ ایمانی نایینی، محسن و محبی، علی. (1398). «تبیین اهداف تربیت اسلامی نوجوانان با رویکرد مسئولیت‌پذیری». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 27 (دوره جدید)(45)، 171-196.

 

  • Bandura, (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ, US: Prentice-Hall, Inc.
  • Corbin, J.& Strauss, A. (1990). Qrounded Theory Research: Procedures, Canons, and Evaluative Criteria Qualitative Sociology13(1),3-21.
  • Langdridge, D. (2007). Phenomenological psychology: Theory, research and method. London: Person Education Limited.
  • Paul, R., & Elder, L. (2007).Critical Thinking: Tools for Taking Charge of Your Professional and Personal Life. Pearson Prentice Hall.
  • Saleh Mahdi Al-Zakari, MD. Mohammed. (2024).Doctrinal investigations in the supplications of the Prophet. supplications for opening prayer as a model. Higher Institute of qualitative studies, 4(1), 41-75. doi: 10.21608/hiss.2024.323283.

Takfallah, R. & Hojati, M. B. (2023). Analyzing the Content of the Supplications of Infallible Imams (A.S) with an Emphasis on Sheikh Tusi's Mesbah al-Motahajjed. Journal of Imamiyyah Studies, 8(16), 261-288. doi: 10.22034/jis.2022.271060.1620

دوفصلنامه (علمی-پژوهشی) دعاپژوهی
دوره 4، شماره 7
اسفند 1403
صفحه 36-56

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 19 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 19 بهمن 1403
  • تاریخ انتشار: 25 اسفند 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار