کاوش در ابعاد معنوی و زیست‌محیطی دعای استسقاء در صحیفه سجادیه

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران.

2 مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم، دانشجوی دکتری دانشگاه قم، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد، علوم قرآن و حدیث، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

دعای طلب باران در صحیفه سجادیه، به‌عنوان یک متن معنوی و مذهبی، نه‌تنها به درخواست باران و رحمت الهی می‌پردازد، بلکه ابعاد عمیق‌تری از ارتباط انسان با طبیعت و محیط زیست را نیز در بر‌دارد. در دنیای امروز، با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی و بحران‌های آب و هوا، تحلیل این دعا می‌تواند به درک بهتر از نیازهای انسانی و اهمیت باران در زندگی و اکوسیستم‌ها کمک کند. این مقاله بر اساس روش تحلیلی‌‑توصیفی با ابزار کتابخانه‌ای به بررسی ابعاد معنوی و زیست‌محیطی دعای طلب باران می‌پردازد و تلاش می‌کند تا نشان دهد چگونه این دعا می‌تواند به‌عنوان یک منبع الهام برای حفظ محیط زیست و منابع آبی در عصر حاضر عمل کند. یافته‌ها و دستاوردهای این تحقیق حاکی از آن است که دعای امام سجاد در ابعاد مختلف، به‌صورت دقیق و کاربردی به موضوعات زیست‌محیطی و معنوی پرداخته است. این دعا به‌طور واضح نیاز حیاتی انسان به باران و تأثیرات آن بر زندگی موجودات، کشاورزی، امنیت غذایی، اقتصاد و حفظ محیط زیست را برجسته می‌نماید. همچنین، جنبه‌های معنوی این دعا از جمله نقش اشهاد ملائکه در دعا و درخواست روزی از برکات آسمان و زمین از خداوند بیانگر نقش اساسی عوامل غیرمادی در طبیعت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Exploring the Spiritual and Environmental Dimensions of the Prayer for Rain in Sahifa Sajjadiya

Hamed Dejabad[1].  Hassan Dalavari*[2].  Seyedeh Fatemeh Bani Fatemeh.[3] 

1.3.  Farabi College, University of Tehran / Qom / Iran

  1. Seminary / Qom / Iran

Abstract

The Prayer for Rain in Sahifa Sajjadiya, as a spiritual and religious text, not only seeks rain and divine mercy but also encompasses deeper dimensions of the human relationship with nature and the environment. In today’s world, given the environmental challenges and climate crises, analyzing this prayer can contribute to a better understanding of human needs and the significance of rain in life and ecosystems. This study, based on a descriptive-analytical method and utilizing library sources, explores the spiritual and environmental dimensions of the Prayer for Rain and seeks to demonstrate how this prayer can serve as a source of inspiration for the preservation of the environment and water resources in the contemporary era. The findings indicate that Imam Sajjad’s prayer addresses environmental and spiritual issues with precision and practical relevance. The prayer clearly emphasizes the essential human need for rain and its effects on living beings, agriculture, food security, the economy, and environmental sustainability. Moreover, the spiritual aspects of the prayer—such as the role of angelic witnesses and the request for sustenance from the blessings of the heavens and the earth—reflect the fundamental influence of immaterial factors within nature.

Keywords: Prayer for Rain, Spiritual Dimensions, Environmental Dimensions, Preservation of Water Resources, Sahifa Sajjadiya

 

[1] H.dejabad@ut.ac.ir

[2] (Corresponding Author).  Hasandel1399@Gmail.com

[3]  Banifatemeh97@Gmail.com

  • قرآن کریم. ترجمه‌: حسین انصاریان.
  • نهج البلاغه. الشریف الرضی. (1374ش). تحقیق‌: صبحی صالح. قم‌: مرکز البحوث الاسلامیه.
  • الصحیفة السجادیة. امام علی بن الحسین (ع).
  • آقابزرگ الطهرانی، محمدمحسن. (1408ق). الذّریعة إلى تصانیف الشّیعة. قم: اسماعیلیان.
  • ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1367ش). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏.
  • ابن درید، محمدبن حسن. (1988م). جمهرة اللغة. بیروت: دار العلم للملایین‏.
  • ابن سیده، علی بن اسماعیل. (1421ق). المحکم و المحیط الأعظم‏. بیروت‌: دار الکتب العلمیة.
  • ابن سینا، حسین بن عبدالله بن علی. (1404ق) . الهیات شفا. قم: مرعشی نجفی.
  • ابن فارس.(1404ق). معجم مقاییس اللغة. بیروت: دارالفکر
  • ابن منظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دارصادر.
  • ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله. (1400ق). الفروق فی اللغه. بیروت: دارالافاق الجدیدة.
  • ازهری، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • افشار،ماهرخ؛ دهشیری،محمدرضا.(1398ش).«بحران آب درخاورمیانه».نشریه راهبردسیاسی. شماره 11.صص 99 تا 117.
  • انصاریان، حسین. (1383ش). تفسیر و شرح صحیفه سجادیه. قم: دارالعرفان.
  • ببران، صدیقه؛ هنربخش، نازلی. (1387ش). بحران وضعیت آب در جهان و ایران. نشریه راهبرد. شماره 48. صص 193 تا 212.
  • بحرانی، یوسف. (1405ق). حدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. بیروت: دارالأضواء.
  • بروجردی، حسین. (1416ق). البدرالزاهرفی صلاة الجمعة و المسافر. مقرر: حسینعلی منتظری. قم: مکتب آیة الله المنتظری.
  • بزرگ حداد، امید. (1395ش). بهینه‌سازی سامانه‌های منابع آب. چاپ دوم. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
  • پیش بهار، اسماعیل؛ باقری، پریا؛ نصیر شعیبی، سمیرا. (1395ش). «تأثیر کاهش بارندگی بر تولید، واردات و صادرات اقلام اصلی تجارت خارجی محصولات کشاورزی ایران: به‌کارگیری رویکرد شبیه سازی مونت‑ کارلو». اقتصاد کشاورزی. شماره 2. صص 29‑47.
  • الجدیع، حیدر محمود شاکر. (1436ق). التلقی للصحیفة السجادیة. کربلا‌: العتبة الحسینیة المقدسة.
  • جزائری، نعمت الله بن عبد الله‏. (1427ق). نورالأنوار فی شرح الصحیفة السجادیة. قم: آسیانا.
  • جوادی آملی، عبدالله. (1398ش). اسلام و محیط زیست. قم: انتشارات موسسه اسراء.
  • جوادی آملی، عبدالله. (1395ش). تفسیر تسنیم. قم: مرکز نشر إسراء.
  • جوادی آملی، عبدالله. (1391ش). مفاتیح الحیاة. چاپ پانزدهم. قم: نشر اسراء.
  • جوهری، اسماعیل بن حماد. (1376ش). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت‌: دار العلم للملایین‏.
  • حسینی شیرازی، سیدمحمد. (1424ق). شرح الصحیفة السجادیة. کربلا‌: مؤلف.
  • حمیری، عبدالله بن جعفر. (1371ش). قرب الاسناد. قم‌: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
  • حمیری، نشوان بن سعید. (1420ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‏. دمشق : دارالفکر.
  • حییم، سلیمان. (1380ش). فرهنگ انگلیسی فارسی. تهران : فرهنگ معاصر.
  • خسروانی، فرهاد؛ نوروزی، جبار؛ پزشکی راد، غلامرضا؛ عباسی، عنایت. (1392ش). راهکارهای سازهای و غیرسازهای در مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی. تهران : اولین همایش ملی زهکشی در کشاورزی پایدار.
  • درخور، محمد؛ فرجی‌راد، عبدالرضا؛ میرهاشمی، علی. (1392ش). «بحران آب و نتایج زیست محیطی آن در آسیای مرکزی». نشریه مطالعات اوراسیای مرکزی. دوره ششم .شماره 1. از ص41 تا 54.
  • رادمنش، فریدون؛ جلالی، جمیل. (1394ش). «بررسی اثرات پدیده خشکسالی بر تغییرات منابع آب (سطحی و زیر زمینی) در استان خوزستان». کوالالامپور‌: کنفرانس بین المللی پژوهشهای نوین در علوم کشاورزی و محیط زیست.
  • راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دارالقلم.
  • زمخشری، محمود بن عمر. (1417ق). الفائق فى غریب الحدیث‏. بیروت‌: دار الکتب العلمیة.
  • زمخشری، محمود بن عمر. (1979م). اساس البلاغه. بیروت‌: دارصادر.
  • شاهی‌دشت، علی‌رضا؛ عباس‌نژاد، احمد. (1390ش). «ارزیابی اثرات زیست محیطی تخلیه سفره آب زیرزمینی دشت جیرفت و پیش‌بینی شرایط در آینده». دوره 7. شماره 1. از ص 77تا 81.
  • صاحب، اسماعیل بن عباد. (1414ق). المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتب‏.
  • صادقی، سید‌شمس الدین. (1376ش). «هیدروپلیتیک و بحران آب: چالش‌های آینده در خاورمیانه و خلیج فارس». نشریه اطلاعات سیاسی و اقتصادی. شماره 115 و 116
  • صدوق، محمدبن­علی. (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات­اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه­علمیه قم‏.
  • صدر، حسین اسماعیل. (1434ق). المختصر فی شرح الصحیفة السجادیة للأمام زین العابدین (ع). بیروت‌: دارالمحجة البیضاء.
  • طباطبائی، سید محمدحسین. (1412ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: اسماعیلیان.
  • طبرسی، فضل بن حسن. (1415ق). مجمع البیان لعلوم القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  • طریحی، فخرالدین بن محمد. (1414ق). مجمع البحرین و مطلع النیرین. قم: بنیاد بعثت.
  • عبدالسلام، محمدالسید. (1982م). التکنولوجیا الحدیثة و التنمیة الزراعیة فی الوطن العربی. کویت: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون و الآداب.
  • عرفان منش، مجید، افیونی، مجید. (1394ش). آلودگی محیط زیست آب، خاک و هوا. چاپ یازدهم. اصفهان: ارکان دانش .
  • علم الهدی، علی بن الحسین. (1998م). أمالی المرتضى‏. قاهره: دارالفکر العربی.
  • عمید، حسن. (1371ش). فرهنگ فارسی. تهران: سپهر.
  • الفراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. قم: هجرت.
  • فیروزآبادی، محمدبن یعقوب. (1415ق). القاموس المحیط. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  • فیومی، احمدبن محمد. (1414ق). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى‏. قم: موسسه دار الهجرة.
  • فیض الاسلام اصفهانی، علی‌نقی. (1376ش). الصحیفة السجادیة. ترجمه و شرح فیض الإسلام‏. تهران‌: فقیه.
  • قاسم زاده، فرشته (1372ش). «بارش اسیدی و اثرات اکولوژیکی آن». نشریة تحقیقات جغرافیایی. تابستان 1372. شماره 29. از صص125‑ 
  • قرشی بنابی، علی اکبر. (1412ق). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • قمی، علی بن ابراهیم. (1363ش). تفسیر القمی. قم: دارالکتاب .
  • کرامتی ، یونس. (1399ش). مقاله باران در دائرة المعارف اسلامی. تهران‌: مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی.
  • کشاورز، مرضیه؛ کرمی، عزت اله؛ زمانی، غلام‌حسین. (1389ش). «آسیب‌پذیری خانوارهای کشاورز از خشکسالی‌: مطالعه موردی». علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. شماره 2. ص 15 تا 32.
  • کلینی، محمدبن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران‌: دار الکتب الإسلامیة.
  • مجلسی، محمدباقربن محمدتقی. (1403ق). بحارالانوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  • محمدی، حسین. (1384ش). مفاهیم و اصطلاحات آب و هواشناسی. چاپ چهارم. تهران : دانشگاه تهران.
  • مدنی شیرازی، سیدعلی خان. (1368ش). ریاض السالکین فی شرح صحیفة سیدالساجدین (صلوات الله علیه). قم‌: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. دفتر انتشارات اسلامی.
  • مرتضی زبیدی، محمدبن محمد. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس‏. بیروت‌: دارالفکر.
  • معارف، مجید. (1377ش). تاریخ عمومی حدیث. تهران‌: کویر.
  • مکارم شیرازی، ناصر. (1443ق). العرفان الاسلامی. شرح جامع علی الصحیفة السجادیة. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی.
  • مطرزی، ناصر بن عبد السید. (1979م). المغرب فى ترتیب المعرب‏. حلب‌: مکتبه اسامه بن زید.
  • معلوف، لوئیس. (1373ش). المنجد فی اللغة. بیروت: دارالمشرق.
  • مفضل بن عمر. (1348ش). توحیدالمفضل. قم: کتاب‌فروشی داوری.
  • ملاباشی شیرازی، محمدباقربن محمد. (1383ش). لوامع الانوار العرشیة فی شرح الصحیفة السجادیة. اصفهان: الزهرا.
  • ملاصدرا. (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • ممدوحی، حسن. (1388ش). شهود و شناخت. ترجمه و شرح صحیفه سجادیه. قم: موسسه بوستان کتاب.
  • موسوی بایگی، محمد؛ اشرف، سمانه. (1396ش). هوا و اقلیمشناسی در کشاورزی. مشهد‌: دانشگاه فردوسی.
  • نراقی، احمدبن محمدمهدی (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
  • نصر، سیدحسین فغفوری، محمدحسن. (1389ش). دین و نظام طبیعت. چاپ سوم. تهران: کیمیای حضور.
  • وات کنت ای اف. (1383ش). مبانی محیط زیست. ترجمه: عبدالحسین وهاب‌زاده. چاپ هفتم‌. مشهد‌: جهاد دانشگاهی.
  • وحید بهبهانی، محمدباقر. (1424ق). مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرایع. قم‌: موسسه علامه مجدد وحید بهبهانی.

72.Wyman, Bruce C. / Stevenson, L. Harold (2007): The Facts on File Dictionary of Environmental Science, 3rd edn, Facts on FILE Ine., NewYork 

دوره 5، شماره 8
شهریور 1404
صفحه 185-205
  • تاریخ دریافت: 23 اردیبهشت 1404
  • تاریخ بازنگری: 01 مهر 1404
  • تاریخ پذیرش: 05 شهریور 1404
  • تاریخ انتشار: 30 شهریور 1404