تحلیل جایگاه و ابعاد مختلف دعا در نهج‌البلاغه امیر‌المؤمنین علی (علیه‌السلام)

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه فرهنگیان همدان، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاداسلامی ملایر، ایران

3 کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاداسلامی همدان، ایران

چکیده

چکیده
با توجه ‌به این‌که دعا در نهج‌البلاغه صرفاً یک رفتار عبادی نیست، بلکه ابزاری برای تعمیق باورهای دینی، اصلاح اخلاقی و ارتقای اجتماعی محسوب می‌شود، بررسی نظام‌مند ابعاد آن ضروری است. مسئله اساسی این پژوهش، شناسایی و تحلیل ابعاد مختلف دعا در نهج‌البلاغه است. هدف از پژوهش حاضر تحلیل جایگاه و ابعاد مختلف دعا در نهج‌البلاغه است و  با استفاده از روش توصیفی و رویکرد کیفی (تحلیل محتوا) به شیوه تحلیل زمینه­ای (نظریه‌ داده‌بنیاد) انجام‌گرفته است. این روش به‌خاطر قابلیت آن در استخراج الگوهای مفهومی و تبیین روابط معنایی میان مفاهیم دعا در متن نهج­البلاغه انتخاب شد؛ تحلیل نظام‌مند دعا در این متن، مستلزم کشف تعاملات بین ابعاد مختلف آن و مدل‌سازی ساختار مفهومی آن است. داده‌ها از طریق مطالعة اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری و با استفاده از نرم‌افزار 2022 MAXQDA در دو مرحلة کدگذاری باز و محوری تحلیل شده‌اند. یافته‌ها نشان داد که در کتاب ارزشمند نهج­البلاغه از زبان مولای متقیان علی (علیه­السلام) جایگاه دعا، به‌طور ویژه و مبسوط بیان گردیده است. در این واکاوی 7 بُعد (اعتقادی و معنوی، جهاد اصغر، اقتصادی، فردی، اجتماعی، اخلاقی، سیاسی) و 7 مؤلفه (توحید، عدل، نبوت، امامت، معاد، تهذیب اخلاق و عاطفی) از متن نهج­البلاغه استخراج و تنظیم گردید. به‌منظور تبیین بهتر یافته‌ها، ابعاد و مؤلفه‌های کدگذاری محوری در قالب یک مدل مفهومی سامان‌دهی شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Analysis of the Position and Various Dimensions of Prayer in Nahj al-Balagha

Saeed Sahabat Anvar 1,*, massumeh.kianmehr 2 and Elnaz Hekmati reshad 3ò[1]  

1 Lecturer, Department of Educational Sciences, Faculty of Humanities, Farhangian University of Hamadan, Iran

 2 Master's student, Department of Educational Sciences, Islamic Azad University, Malayer Branch, Hamadan, Iran

3 M.A. Graduate, Department of Humanities, Islamic Azad University, Hamadan Branch, Iran

 

ABSTRACT

Given that prayer in Nahj al-Balagha is not merely an act of worship, but also a tool for deepening religious beliefs, moral refinement, and social advancement, it is essential to systematically examine its dimensions. The main issue of this research is to identify and analyze the different dimensions of prayer in Nahj al-Balagha. The purpose of the present study is to analyze the position and various dimensions of prayer in Nahj al-Balagha, conducted through a descriptive method and a qualitative approach (content analysis) using the grounded theory method. This method was chosen because of its ability to extract conceptual patterns and explain semantic relationships between concepts related to prayer in the text of Nahj al-Balagha. A systematic analysis of prayer in this context requires uncovering the interactions among its various dimensions and modeling its conceptual structure. Data were collected through documentary and library research and analyzed using MAXQDA 2022 software in two stages: open coding and axial coding. The findings showed that in Nahj al-Balagha, from the words of the Commander of the Faithful, Ali (peace be upon him), the significance of prayer has been specifically and extensively elaborated. In this analysis, seven dimensions (religious and spiritual, minor jihad, economic, individual, social, moral, and political) and seven components (monotheism, justice, prophethood, imamate, resurrection, moral purification, and emotional) were extracted from the text of Nahj al-Balagha. To better explain the findings, the dimensions and components obtained through axial coding were organized into a conceptual model.

 

KEYWORDS: Imam Ali (peace be upon him), analysis, grounded theory, prayer, Nahj al-Balagha

 

 

* Corresponding author. Email: Sahabatanvar98@gmail.com

ò Email(s): Sahabatanvar98@gmail.com, massumeh.kianmehr98@gmail.com,

HekmatiElnaz99@gmail.com

 

ـ (قرآن کریم)
ـ اردکانی، محمدعلی؛ مرادی، محمد و همکاران. (۱۳۸۸). تحفة الأولیاء (ترجمه اصول کافی). ج 4. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث. سازمان چاپ و نشر.
ـ اسعدی، محمد مصطفی. (1402). «واکاوی ابعاد معرفتی مفهوم سلامت در ادعیّه مأثوره (بررسی موردی تعقیب نماز ظهر)». (دعاپژوهی). 3(4)، 39-51.
ـ اقبال، ابراهیم؛ ممتحن، مهدی و حسینی میلانی، سیدمهدی. (1394). «دستورالعمل‌ها و دستاوردهای دعا در نهج‌البلاغه». پژوهش‌های نهج‌البلاغه. 14(3)، 75 ـ 103.
ـ آمدی، عبدالواحد بن محمد. (1368). غررالحکم و دررالکلم: مجموعة من کلمات و حکم الإمام علی علیه السلام. قم‌: دار الکتاب الإسلامی.
ـ بابا صفری، نافع. (1398). تجزیه‌وتحلیل داده­های کیفی در مکس کیو­دی­ای. قم: لوگوس.
ـ جهاندیده، محمود. (1397). «دعا و نیایش راهی به‌سوی پیشرفت و تکامل معنوی انسان (با تکیه ‌بر قرآن و نهج­البلاغه)». کنگره ملی پیشگامان پیشرفت، تهران.  https://civilica.com/doc/845089
ـ حافظی، معصومه و میرزائی، محمدرضا. (1398). «اسلوب و فلسفۀ دعا از منظر نهج‌البلاغه». پژوهشنامه نهج‌البلاغه. 7(25)، 23-39.
ـ حسینی، ثریاسادات. (1402). دعا در فرهنگ اسلام و آثار آن در اصلاح رفتار. محدثه طهماسبی فر، ویراستار. چاپ دوم. تهران: هورین.
ـ خیراللهی، زهرا و خیراللهی، محمود. (1395). «پشتوانه‌های اخلاق از دیدگاه امام علی». پژوهش‌های نهج‌البلاغه. 15(3)، 55-72.
ـ دشتی، محمد. (1380). شناخت ویژگی‌های نهج­البلاغه. چاپ دوم. قم: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام).
ـ دشتی، محمد. (1390). ترجمه نهج‌البلاغه. چاپ ششم. قم: نشتا (بافرانی).
ـ دلشاد تهرانی، مصطفی. (1390). تفسیر موضوعی نهج‌البلاغه. قم: دفتر نشر معارف.
ـ دین‌پرور، سید جمال‌الدین. (1392). جلوه­های خداشناسی به روایت نهج­البلاغه. تهران: بنیاد نهج­البلاغه.
ـ رحیم‌زاده خراسانی، حسین. (1396). عرفان و دعا در نهج‌البلاغه. انتشارات دانشگاه قرآن و حدیث.
ـ طباطبایی، محمدحسین. (1378). ترجمه تفسیر المیزان (ج17). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، انتشارات اسلامی.
ـ طبرسی، فضل بن حسن. (بی­تا). ترجمه تفسیر مجمع­البیان (ج 4). تهران: فراهانی.
ـ عشریه، رحمان؛ خرمی، محمد علی و کجوری نژاد، طیّبه . (1402). «عوامل تأثیرگذار در پایداری (رزق طیب) ازمنظر امام سجاد علیه السلام». (دعاپژوهی)، 3(5), 42-59.
ـ فشکی، یوسف و دالوند، علی‌اکبر. (1402). سلامت معنوی و بحران­های بهداشتی. میلاد رمضانیان. تهران: الف. لام. راء.
ـ محققی، حسین و صحابت انور، سعید. (1396). «روابط اجتماعی و اخلاق از دیدگاه حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه». پژوهشنامه نهج‌البلاغه. 5(18)، 15-31.
ـ محمدباقر مجلسی. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1403 هـ.ق. 1983 م.). بحارالأنوار الجامعــة لدرر أخبار الأئمــة الأطهار (علیهم السلام). بیروت، لبنان: دار أحیاء التراث العربی.
ـ محمدی ایوانکی، محسن و امرائی، رضا. (1398). نظام اقتصادی در نهج‌البلاغه. تهران: نور علم.
ـ مصدقیان، حسینعلی. (1387). «بسترهای اخلاق اجتماعی از دیدگاه نهج‌البلاغه». مطالعات اخلاق کاربردی. 4(12)، 6-22.
ـ مکارم شیرازی، ناصر. (1390). پیام امام شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه. تهران: دارالکتب الاسلامیه