سنت های الهی اجتماعی در صحیفه سجادیّه

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 دانش‌آموخته سطح سه و پژوهشگر مرکز پژوهشی حوزه علمیه خواهران، همدان، ایران

3 دانش‌آموخته سطح چهار و پژوهشگر مرکز پژوهشی حوزه علمیه خواهران، همدان، ایران

10.22084/dua.2025.28339.1025

چکیده

واضح است که یکی از موضوعات پر بسامد در آموزه‌های دینی، مسأله سنت‌های الهیِ معطوف به اجتماع بوده که پرداختن به آن‌ها، راهبردی در راستای آگاه‌سازی انسان‌ها به جهان پیرامون خود می‌باشد. رهیافت به این سنت­ها، با مراجعه به متون دینی و از جمله صحیفه سجادیه میسور می­گردد. کاوش انجام شده، با روش توصیفی تحلیلی و با هدف فهم سنن الهی در این کتاب شریف سامان یافته است. بدین روی، متون مرتبط مورد بررسی قرار گرفته و ضمن درنگی کوتاه بر معنای لغوی و اصطلاحی، چهار شاخصه «عمومیّت - حتمیّت - هماهنگی با قانون علیّت - تغییر و تحوّل ناپذیری» سنت­ها استخراج گردید. در گونه سنت­های اجتماعی مطلق و عام، شش نوع قابل طرح است: «ابتلاء و آزمایش - هدایت - برانگیزاندن پیامبران - فرستادن کتاب­های آسمانی - اتمام حجّت - بازتاب اعمال». سنت­های اجتماعی مقیّد و مشروط، نیز سه نوع بوده: «استیصال - امهال - استدراج و املاء». بررسی­ها نشان داد که سنت­های الهی در هر دو ساحت فردی و اجتماعی و نیز، گونه­های مطلق و مقید، در صحیفه سجادیه وجود داشته و با زبان دعا به صورتی گسترده و به همراه زمینه­ها، فرآیندها و روش­ها بیان گردیده­اند. استخراج و عرضه نُه گونه از سنت­های الهیِ اجتماعی در صحیفه سجادیه، از نوآوری­های پژوهش حاضر تلقّی می­گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Divine Social Traditions in Sahifah Sajjadiyyah

Abstract
It is clear that one of the most frequent topics in religious teachings is the issue of divine traditions aimed at society, which is addressed as a strategy to raise people’s awareness of the world around them. Access to these traditions is possible through reference to religious texts, including the Sahifah Sajjadiyyah. The present research is organized using a descriptive-analytical method with the aim of understanding the divine traditions in this honorable book. Accordingly, relevant texts were examined, and after a brief discussion of the literal and technical meanings, four indicators of traditions were extracted: "generality, certainty, harmony with the law of causality, and immutability." In the category of absolute and general social traditions, six types can be identified: "trial and testing; guidance; the commissioning of prophets; the sending of divine books; the completion of argument (ultimatum); and the reflection of deeds." The bound and conditional social traditions are also of three types: "destruction; respite (imhal); and gradual entrapment (istidraj and imlā’)." The findings showed that divine traditions, in both individual and social realms, and in both absolute and conditional forms, exist in the Sahifah Sajjadiyyah and are extensively expressed through the language of supplication, along with their contexts, processes, and methods. The extraction and presentation of nine types of divine social traditions in the Sahifah Sajjadiyyah is considered one of the innovations of the present research.

Keywords: Sahifah Sajjadiyyah, divine social traditions, absolute traditions, conditional traditions.

  • قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
  • شعرانی، ابوالحسن. (1393ش). ترجمه صحیفه سجادیه، چاپ سوم، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
  • ابن بابویه، محمد بن على. (1398ش). التوحید، قم، جامعه مدرسین.
  • ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه الله. (1404ق)، شرح نهج‌البلاغه، قم: مکتبه آیه الله المرعشی النجفی.
  • ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسان ‌العرب، چاپ سوم، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی.
  • امامی، محمدجعفر؛ آشتیانی، محمدرضا. (1373ش). ترجمه و شرح صحیفه سجادیه، قم: اسوه.
  • انصاریان، حسین، (1389ش). شرح و ترجمه صحیفه سجادیه، قم، دارالعرفان.
  • الجواهری، ابن حماد اسماعیل. (1407ق). صحاح اللغه، چاپ چهار، بیروت، دارالعلم للمایین.
  • ترخان، قاسم. (1403). سنت‌های الهی اجتماعی وپیشرفت، قم، سازمان انتشارات­پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • دهخدا، علی اکبر. (1377ش). لغت­نامه، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، الدارالشامیه.
  • سبحانی تبریزی، شیخ جعفر. (1420ق). الموجز فی اصول الفقه یبحث عن الادله اللفظیه و العقلیه، چاپ دوم، قم، موسسه الامام الصادق(علیه‌السلام).
  • صفار، محمد بن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(صلى الله علیهم‏)، چاپ دوم‏، قم، مکتبة آیة الله المرعشى النجفى.
  • طباطبایی، محمدحسین.(1374ش). المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: محمدباقر موسوی، چاپ پنجم، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  • طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، چاپ سوم تهران، ناصر خسرو.
  • طریحی، فخرالدین بن محمد. (1403ق). مجمع البحرین، بیروت، موسسه الوفاء.
  • طیب، عبدالحسین. (1378ش). اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، چاپ دوم، ‌تهران، انتشارات اسلام‌.
  • عسکری، ابوهلال. (1426ق). الفروق اللغویه، قم، موسسه النشر الاسلامی.
  • فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد. (1409ق). کتاب العین، چاپ دوم، قم، نشر هجرت.
  • فیض کاشانی، محمدبن‌شاه مرتضی. (1415ق). الصافی، چاپ دوم، تهران، مکتبه الصدر.
  • قهپایی، بدیع‌الزمان هرندی. (1374ش). شرح صحیفه­سجادیه، به کوشش:حسین درگاهی، تهران،سازمان چاپ وانتشارات.
  • قرشی، علی اکبر. (1396ش). تفسیر احسن الحدیث، قم، بوستان کتاب.
  • کبیرمدنی، سیدعلیخان بن احمد. (1409ق). ریاض السالکین فی شرح صحیفه سیدالساجدین، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  • لیثی واسطی، علی بن محمد. (1376ش). عیون الحکم و المواعظ، قم، دارالحدیث.
  • مجلسى، محمدباقر. (1363ش). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، چاپ دوم، تهران، اسلامیة.
  • مرادخانی تهرانی، احمد. (1403). سنّت‌های اجتماعی الهی در قرآن، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
  • مصباح یزدی، محمدتقی. (1372ش). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، چاپ دوم، قم، سازمان تبلیغات اسلامی.
  • مصطفوی، حسن. (1385ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز نشر آثار العلامه المصطفوی.
  • مطهری، مرتضی. (1428ق). مجموعه آثار، چاپ سوم تهران، صدرا.
  • مظفر، محمدرضا. (1343ش). اصول الفقه، تهران: بوستان کتاب.
  • مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1374ش). تفسیر نمونه، چاپ پنجم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

 

  • مقالات
  • باغبانان, زهرا و احمدی فراز, مهدی . (1398). واکاوی واژه رضا در صحیفه سجادیه. فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات اخلاق کاربردی, 15(33), 11-40. doi: 22081/jare.2019.54558.1399
  • ترخان، قاسم. (1397). تأملی در قوانین فرامادی پیشرفت بر اساس سنت‌های اجتماعی الهی. حکمت اسلامی, 5 (شماره1-پیاپی 16 «بهار 97»), 125-152.
  • عجمی، هادی. (1400). آثار تربیتی گرفتاری‌های زندگی از نگاه امام سجاد(علیه السلام)، با تأکید بر دعاهای صحیفه»، ره توشه تابستان 1400 - شماره 132 (رمضان) (‎9 صفحه - از 93 تا 101)