تبیین مبانی فلسفی مستفاد از صحیفه سجادیه و تأیید قواعد فلسفی از طریق آن (با تأکید بر مبانی حکمت متعالیه)

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

10.22084/dua.2025.30362.1121

چکیده

دعای اول صحیفه سجادیه، شامل فقرات دقیقی در مباحث انسان‌شناسی (نفس و معاد) است و محتوای معارف به‌کار رفته در این دعا منطبق بر قواعد عقلی و فلسفی مهمی در این باب می‌باشد. در پژوهش حاضر که با شیوه توصیفی - تحلیلی و با رویکرد فلسفی است، تلاش شده تا مبانی و قواعد فلسفی مرتبط با مباحث «نفس و معاد» از این دعا استخراج و تبیین شود. یافته‌های تحقیق حکایت از این است که در دعای نخست صحیفه سجادیه، شش مبنا و قاعده فلسفی مرتبط با انسان‌شناسی به‌کار رفته است که عبارتند از: «بقای نفس، افاضه علم به انسان توسط خداوند، وجود عالم برزخ و تأثیرگذاری کردار انسان در حالات برزخی، برتری انسان بر سایر موجودات، ذو‌مراتب بودن حیات انسان، رابطه نفس و بدن». در پایان این نتیجه به دست آمد که با تحلیل دقیق خطابات نقلی و ادعیه مأثوره معتبر، می‌توان بسیاری از مبانی فلسفی را مستندسازی و اعتبارسنجی کرد و از این رهگذر، اعتبار مبانی و قواعد فلسفی مبرهن را بیش از پیش نمایان ساخت و بر یگانگی آموزه‌های وحیانی و قواعد حکمی حکم نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


A Philosophical Explanation of the Foundations Derived from Sahifa Sajjadiya and the Validation of Philosophical Principles through It
(With Emphasis on the Foundations of Transcendent Philosophy)

Abstract:
The first prayer of Sahifa Sajjadiya contains precise references to anthropological themes (the soul and resurrection), and the knowledge embedded in this prayer aligns with key rational and philosophical principles in this regard. In the present study, using a descriptive-analytical method and a philosophical approach, an effort has been made to extract and explain the philosophical foundations and principles related to the issues of “soul and resurrection” from this prayer. The findings of the study indicate that the first prayer of Sahifa Sajjadiya employs six philosophical foundations related to anthropology, namely: the permanence of the soul; the infusion of knowledge into human beings by God; the existence of the intermediate world (Barzakh) and the influence of human actions on one’s states therein; the superiority of human beings over other creatures; the multi-leveled nature of human life; and the relationship between the soul and the body. The study concludes that through careful analysis of authentic transmitted texts and established prayers, many philosophical foundations can be substantiated and validated—thus further affirming the credibility of proven philosophical principles and emphasizing the harmony between divine teachings and philosophical doctrines.

Keywords:
Sahifa Sajjadiya, Imam Sajjad, philosophical principles, anthropology, Transcendent Philosophy

 

  • قرآن کریم.
  • نهج البلاغه.
  • صحیفه سجادیه.
  • ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1375). النفس من کتاب الشفاء. محقق: حسن حسن‌زاده آملی. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  • جوهری، ابونصر. (1407ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. محقق: احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دار العلم.
  • حسن‌زاده آملی، حسن. (1366) اتحاد عاقل به معقول. تهران: انتشارات حکمت.
  • حسن‌زاده آملی، حسن. (1386). گنجینه گوهر روان. تهران: نثر طوبی.
  • حسن‌زاده آملی، حسن. (1375). نصوص الحکم بر فصوص الحکم. تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
  • حسن‌زاده آملی، حسن. (1381). هزار و یک کلمه. قم: بوستان کتاب.
  • حسینی شیرازی، محمدباقر. (1391). لوامع الأنوار العرشیة فی شرح الصحیفة السجادیة. اصفهان: مرکز تحقیقات حوزه علمیه اصفهان.
  • خمینی، سید‌روح الله. (1381). تقریرات فلسفه امام خمینی قدس سره. مقرر: عبد الغنی موسوی اردبیلی. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • خمینی، سید‌روح الله. (1374). شرح دعای السحر. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • رازی، فخرالدین. (1407ق). المطالب العالیه من العلم الالهی. تحقیق: احمد حجازی السقاء. بیروت: دار الکتاب العربی.
  • سبزواری، هادی بن مهدی. (1369). شرح المنظومه. تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی. تهران: نشر ناب.
  • سهروردی، شهاب الدین. (1372). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح نجف‌قلی حبیبی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • طباطبایی، سید‌محمدحسین. (1416ق). نهایه الحکمه. قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم موسسه النشر الاسلامی.
  • فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. (1374). التفسیر الصافی. قم: موسسه الهادی.
  • فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. (1418ق). علم الیقین. مصحح: محسن بیدارفر.قم:انتشارات بیدار.
  • قمی، عباس. (1414ق). سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار. قم: اسوه.
  • متقی هندی، علاءالدین علی.(1409ق). کنزالعمال فی سنن الأقوال و الأفعال. بیروت:مؤسسة الرسالة.
  • مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • مدنی شیرازی، سید‌علی‌خان بن احمد. (1409ق). ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین. محقق: محسن حسینی امینی. قم: موسسه نشر اسلامی.
  • ملاصدرا / صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌. (1368). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. قم: مکتبه المصطفوی.
  • ملاصدرا / صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌. (1362). الرسائل. قم: مکتبه المصطفوی.
  • ملاصدرا / صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌. (1360). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. تصحیح سید جلال الدین آشتیانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • ملاصدرا / صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌. (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  • ملاصدرا / صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌. (1378). المظاهر الالهیه. محقق: سید محمد خامنه ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  • ملاصدرا / صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌. (1366). تفسیر القرآن الکریم. مصحح: محمد خواجوی. قم: انتشارات بیدار.
  • ملاصدرا / صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌. (1383). شرح اصول الکافی. مصحح: محمد خواجوی. قم: انتشارات بیدار.
  • ملاصدرا / صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌. (1364). المشاعر. به اهتمام هنری کربین. تهران: کتابخانه طهوری.
  • ملاصدرا / صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم‌. (1363). مفاتیح الغیب. تصحیح محمد خواجوی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  • میرداماد، محمد باقر بن محمد. (1374). القبسات. مصحح: مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران