بازپژوهی در انتساب ازاغه به خداوند در دعای راسخان در علم

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم قرآن، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

چکیده

دعا و درخواست از خداوند، به‌عنوان حلقه اتصال بین انسان و خداوند، همواره در حیات انسان تجلی یافته، ولی نوع دعاها به لحاظ شکلی و محتوایی آن، در لسان انسان‌ها مختلف بوده است. یکی از این ادعیه خاص، دعای «راسخون در علم» در مواجهه با نزول کتاب آسمانی و برابر آیات محکم و متشابه است. از آنجا که در دعای مذکور، درخواست عدم زیغ خداوند ذکر شده و خداوند، خیر محض است، تحلیل چگونگی انتساب «ازاغه» به خداوند حائز اهمیت است. رویکرد مفسران اهل سنت و شیعه، در تأویل انتساب مذکور تفاوت دارد. تحلیل این رویکردها، هدف نوشتار کنونی است. یافته‌های تحقیق با روش توصیفی تحلیلی، به همراه شیوه استنطاقی مفاهیم آیات، از طریق عرضه مسئله بر قرآن با لحاظ سیاق آیات، انسجام و ساماندهی میان آیات عام و خاص و مطلق و مقید...، مُنتج به این حقیقت مهم است که قطع نظر از افکار متفاوت اشاعره، معتزله و امامیه در تأویل دعای راسخان، به نظر می‌رسد گاهی گفتگوی انسان کامل با خداوند در طلب حاجت، در شکل عمیق‌ترین آن، یعنی نجوای عاشقانه تجلی پیدا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Reinvestigating the Attribution of Izāghah to God in the Supplication of the "Rāsikhūn fi’l-ʿIlm"

Abstract:
Supplication and prayer to God, as the connecting link between humans and the Divine, have always manifested throughout human life. However, the form and content of these prayers vary across individuals. One such distinctive supplication is the prayer of the Rāsikhūn fi’l-ʿilm (those firmly grounded in knowledge) in the context of the revelation of the divine scripture and in relation to the clear (muḥkam) and ambiguous (mutashābih) verses. Since this supplication includes a plea for God not to cause deviation (izāghah), and given that God is absolute goodness, analyzing the attribution of izāghah to God becomes a matter of significant importance. The interpretive approaches of Sunni and Shi'a exegetes differ on this matter. The aim of this study is to analyze these differing approaches. The findings of the research—conducted through a descriptive-analytical method and an interrogative approach to Qur'anic concepts by examining the issue within the context of the verses, as well as the coherence and relationship between general and specific, and absolute and restricted verses—lead to this important conclusion: regardless of the theological differences among the Ashʿarites, Muʿtazilites, and Imamiyyah regarding the interpretation of the supplication of the Rāsikhūn, it appears that, at times, the conversation between the Perfect Human and God, in the act of requesting, manifests in its deepest form—as an intimate, loving whisper (munājāt ʿāshiqāneh).

Keywords: Izāghah, Rāsikhūn, Knowledge, Intimate Supplication

  • قرآن کریم. (1387). ترجمه: مکارم شیرازی، قم: نشر انتشارات نسل جوان.
  • ابن اثیر، مجد‌الدین. (1367). النهایه فی غریب الاحدیث و الاثر. قم: نشر اسماعیلیان.
  • ابن بابویه، محمد بن علی. (1365). ثواب الاعمال و عقاب الاعمال. (ج1). قم: دار الشریف الرضی للنشر.
  • ابن منظور. ( 1408ق). لسان العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
  • بیضاوی، عبدالله بن عمر. (141). انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • حسن‌زاده آملی، حسن. (1371). نور علی نور در ذکر و ذاکر و مذکور. قم: انتشارات تشیع.
  • خزائلی، محمد‌علی و ایزدی، فردوس. (1390). دعاهای انبیا در قرآن. قم: انتشارات ابتکار دانش.
  • دکامی، محمد‌جواد. (1401). «عبادت و راز و نیاز عاشقانه با خداوند در تعالیم اسلامی». مجله دعاپژوهی، شماره 2، دوره 2، صفحه101-111.
  • دیلمی، حسن بن محمد. (1376). ارشاد القلوب، ترجمه علی سنگی. (ج1). قم: نشر ناصر.
  • راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد. (1412). مفردات الفاظ قرآن. محقق: صفوان داوودی. بیروت: دار‌الاسلامیه، چاپ اول.
  • رضانژاد، غلام حسین. (1367). «ندای دعا». فصل‌نامه فرهنگ، سال دوم، شماره سوم، صفحه 307-328.
  • زمخشری، محمود. (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل. بیروت: دار الکتاب العربی.
  • سلیمان، خدامراد. (آذر 1381). «موانع پذیرش دعا». ماه‌نامه مبلغان، شماره 35، صفحه 69-75.
  • سید‌رضی، محمد بن حسین. (1368). نهج البلاغه. ترجمه: فیض الاسلام. تهران: نشر فیض السلام.
  • سید‌مرتضی علم الهدی، علی بن حسین. (1431). نفائس التأویل، بیروت: نشر موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  • صدری، جمشید. (1389). «تحلیل و تبیین مفهوم و قلمرو دعا». فصل‌نامه پژوهش‌نامه معارف قرآنی، سال اول، شماره 2، 83-98.
  • طباطبایی، سید محمد حسین. (1417). المیزان فی تفسیر القران. قم: نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طبرسی، فضل بن حسن. (1372). تفسیر مجمع البیان. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  • طریحی، فخر الدین. (1362). مجمع البحرین. تهران: نشر مرتضوی.
  • فخر رازی، محمد بن عمر. (1420). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • فراهیدی، خلیل بن احمد. (1420). العین. قم: نشر اسوه.
  • قرشی، سید‌علی اکبر. (1371). قاموس قرآن. تهران: نشر دار‌الکتب الاسلامیه.
  • کلینی، محمد بن یعقوب. (1365ش). اصول کافى. تهران: دار‌الکتب‌ الاسلامیه.
  • مصطفوی، حسن. (1402ق). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: نشر مرکز الکتاب للترجمه و النشر،
  • مصطفوی، حسن. (1416). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: نشر موسسه الطباعه و النشر.
  • مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار‌الکتب الاسلامیه.
  • واشیان، عباس علی‌.(1402).«ارتباط آداب‌پذیری و عمل‌گرایی با پذیرش دعا با توجه به آیه 10 سوره فاطر». دو فصل‌نامه دعاء پژوهی، سال سوم، شماره پنجم، 223-251.
  • واشیان، عباس علی. (1400). بهداشت و سلامت از منظر قرآن و احادیث و علوم. (ج3). قم: سپهر حکمت