اعتبارسنجی سندی و ارزیابی محتوایی زیارت وارث امام حسین ع در کتب زیارات و ادعیه شیعه

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث، گروه الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گنبدکاووس، گلستان، ایران

2 استادیار زبان وادبیات عرب، گروه زبان وادبیات فارسی، دانشگاه گلستان، ایران

چکیده

ارتباط با هم­نوعان سرشتی خداداد است که با در انداختن ساز‌و‌کار زیارت اولیای الهی در آیین خاتم جهت­دهی شده است. کنشی معنادار که با ارج نهادن به عواطف بشری و تقویت بنیان­های معرفتی، رهاورد اعتلای شناخت و ارمغان سلامت روان را به همراه دارد. در این میان، فراوانی چشمگیر زیارت­نامه­های امام حسین‌(ع)، نشان از اهمیّت و نقش تأثیرگذار زیارت سید الشهداء دارد و ضرورت دستیابی به زیارتی جامع و استوار را آشکار می­کند. مسئله­ای که پژوهش کتابخانه­ای پیش‌رو را بر آن داشت تا بر اساس توصیف و تحلیل گزاره­های روایی گزارش‌کننده­ی زیارت وارث و با عنایت به اهمیّت و نقش­آفرینی شیوه­های مبتنی بر شناخت سند و متن در سنجش اعتبار احادیث اسلامی، تلاش خود را بر دو وجه واکاوی سندی و محتوایی متمرکز نماید. پژوهش پیش‌رو پس از مصدریابی زیارت وارث ـ به‌عنوان بخش شهرت یافته از زیارت مطلقه­ی امام حسین (ع) در کتب زیارات و ادعیه شیعی ـ، دریافت که گرچه هرکدام از اسناد گزارش‌کننده­ی این روایت به سبب راوی و یا روایان نقل‌کننده آن دچار ضعف سندی هستند؛ امّا فراوانی یادکرد ساختار شناخته‌شده­ی این زیارت با درصد مشابهت قابل اعتنا در منابع روایی، نشان از صدور اجمالی زیارت وارث دارد. هم‌چنین واکاوی محتوایی زیارت مزبور و پیوند ناگسستنی آن با معارف قرآنی و روایات اسلامی قرینه­ای دیگر در جبران ضعف یاد شده به شمار می‌رود و زمینه­ساز بهره­مندی بیش از پیش زائران از محتوای سازنده­ی آن خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Documentary Validation and Content Evaluation of the Ziyārat al-Wārith of Imam Ḥusayn (AS) in Shi‘a Books of Pilgrimages and Supplications

Abstract:
Connecting with fellow human beings is a divinely endowed instinct that, within the framework of the final religion (Islam), has been guided through the practice of pilgrimage to the divine saints. This meaningful act—by honoring human emotions and reinforcing epistemic foundations—yields elevated understanding and contributes to psychological well-being. Among such practices, the remarkable frequency of pilgrimage texts dedicated to Imam Ḥusayn (AS) reflects the significance and profound impact of visiting Sayyid al-Shuhadāʾ, thereby highlighting the need for a comprehensive and authoritative ziyārah.
The present library-based research addresses this need through the description and analysis of the narrative statements reporting Ziyārat al-Wārith, focusing on both documentary and content dimensions. In light of the importance of isnād and matn-based approaches in assessing the credibility of Islamic traditions, this study undertakes a dual examination—validating the chain of transmission and analyzing the content. Upon tracing the sources of Ziyārat al-Wārith—recognized as a prominent section of the absolute ziyārah of Imam Ḥusayn (AS) in Shi‘a books of ziyārāt and supplications—it was found that although the chains of transmission associated with this narration show weakness due to certain transmitters, the frequent mention of this well-known structure across various narrative sources with significant textual similarity supports the likelihood of its general authenticity. Furthermore, the deep integration of its content with Qur’anic teachings and Islamic traditions offers additional support in compensating for the aforementioned weaknesses and facilitates greater spiritual benefit for pilgrims from its constructive themes.

Keywords: Ziyārat al-Wārith, isnād, validation, fiqh al-ḥadīth, Imam Ḥusayn (AS)

  • قرآن کریم
  • ابن بابویه (صدوق)، محمّد بن علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
  • ابن طاووس، علی بن موسی. (1376ش). الإقبال بالأعمال الحسنة. فم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • ابن فارس، احمد. (1411ق). معجم مقاییس اللغة. بیروت: دارالجیل.
  • ابن قولویه، جعفر بن محمد. (1356ش). کامل الزیارات. نجف: دار المرتضویة.
  • ابن منظور، محمّد بن مُکرَّم. (1410ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
  • اردبیلی، محمد بن علی. (1403ق). جامع الرواة. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
  • بسام، مرتضی. (1426ق). زبدة المقال من معجم الرجال. بیروت: دار المحجة البیضاء.
  • پور‌امینی، محمد باقر. (1395ش). بنیاد تفکر سلفی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • تفرشی، مصطفی بن حسین. (1418ق). نقد الرجال. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
  • تهرانی، ابوالفضل. (1399ش). شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور. تهران: اسوه.
  • جوادی آملی، عبد‌الله. (1383ش). ادب فنای مقربان. قم: اسراء.
  • حرعاملی، محمد بن حسن. (1408ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏.
  • حسکانی، عبید‌الله بن عبد الله‏. (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏. تهران: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة.
  • حلی، حسن بن یوسف. (1381ش). ترتیب خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامى.
  • حلی، حسن بن یوسف. (1402ق). رجال العلامة الحلی. قم: الشریف الرضی.
  • خامه­گر، محمّد. (1386ش). ساختار هندسى سوره هاى قرآن (پیش‌درآمدى بر روش­هاى نوین ترجمه و تفسیر قرآن کریم). تهران: سازمان تبلیغات اسلامى.
  • خویی، سید ابوالقاسم. (1372ش). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
  • دریاب نجفی، محمود. (1430ق). ‌نصوص الجرح و التعدیل دراسة و تقییم. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  • رحمتی، سیّد‌مهدی، حاجی اکبری، فاطمه. (1403ش). «واکاوی اثرپذیری ادبیات کهن فارسی از آموزه­های قرآنی؛ مطالعه موردی بینامتنیت قابوس‌نامه و قرآن». قرآن و روشنگری دینی. ش 9، 67ـ84.
  • سبحانی تبریزی، جعفر. (1438ق). الأئمة الاثناعشر. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
  • سُبکی، علی بن عبدالکافی. (1428ق). شفاء السقام فی زیارة خیر الأنام. قاهره: دارالمصطفی.
  • شبیری زنجانی، سید محمد جواد. (بی­تا). مجموعه مقالات رجالی. قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
  • شوشتری، جعفر. (1433ق). الخصائص الحسینیة. قم: المطبعة الحیدریة.
  • شوشتری، محمد تقی. (1410ق). قاموس الرجال. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  • صرامی، سیف الله. (1391ش). مبانی حجیت آرای رجالی. قم: دارالحدیث.
  • صفار، محمد بن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد (ص). قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏.
  • طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1427ق). رجال­الطوسی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  • ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1411ق). مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد. بیروت: مؤسسة فقه الشیعة.
  • عاملی، سید محسن. (1428ق). کشف الإرتیاب فی أتباع محمد بن عبد الوهاب. قم: دار الکتاب الاسلامی.
  • قمی، عباس. (1386ش). مفاتیح الجنان. قم: سازمان اوقاف و امور خیریه (انتشارات اسوه).
  • قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا. (1368ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏. تهران: سازمان چاپ و انتشارات‏.
  • قهپایی، عنایة الله. (1364ش). مجمع الرجال. قم: اسماعیلیان.
  • کشّی، اب‍وع‍م‍رو م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍م‍ر. (1404ق). اختیار معرفة الرجال. تحقیق و تصحیح شیخ الطائفة محمد بن حسن طوسی. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
  • کطان الشبوط، ابراهیم. (1427ق). دراسات فی مشیخة الفقیه. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  • کفعمی، ابراهیم بن على عاملى‏. (1418ق). جنة الأمان الواقیة (المصباح)‏. قم: دار الرضی.
  • کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1407ق‏). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  • مامقانی. عبدالله. (1412ق). تنقیح المقال فی علم الرجال. نجف: مطبعة المرتضویة.
  • مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1403ق‏). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار علیهم السلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • محمدی ری­شهری، محمد. (1388ش). دانشنامه امام حسین «علیه السلام» بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ‏‏. قم: دارالحدیث.
  • ــــــــــــــــــــــ. (1389ش). موسوعة الإمام الحسین (علیه السلام) فی الکتاب و السنة و التاریخ‏. قم: دارالحدیث.
  • المخزومی، محمد سعید. (1428ق). الإمام الحسین علیه السلام مسؤولیة الأمة. بیروت: دار المحجة البیضاء.
  • مکی (شهید اول)، محمّد. (1410ق). المزار فی کیفیة زیارات النبی و الائمة علیهم السلام‏. قم: مدرسه امام مهدى علیه السلام‏.
  • موسوی اصفهانی، حسن. (1428ق). ثقات الرواة. قم: مؤسسة الإمام المنتظر (علیه السلام).
  • مهاجر، جعفر. (1378ش). رجال الاشعریین من المحدثین و اصحاب الائمة. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی. (1365ش). رجال النجاشی (فهرست أسماء مصنفی الشیعة). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  • نمازی شاهرودی، علی. (1414ق). مستدرکات علم رجال الحدیث. قم: مؤسسة النشر الاسلامی