استعاره مفهومی «زیارت تجارت است» در نوحه‌ی اربعینی «تجارة لن تبور» باتکیه بر نظریه لیکاف و جانسون

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهراء (س)، تهران، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات عرب، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

استعارة مفهومی یکی از رویکردهای معناشناسی در زبان­شناسی شناختی است. بر اساس این نظریه که نخستین بار توسط لیکاف و جانسون ارائه شد، انسان­ها برای ابراز مفاهیم انتزاعی از نظامی استعاری بهره می­گیرند و با تطبیق مفاهیم ذهنی بر مصداق­های عینی، اندیشه­های خود را به‌گونه­ای قابل درک بیان می‌کنند تا درک منظورشان برای دیگران ساده شود. «نوحه» نیز به‌عنوان یک قالب ادبی عامیانه از استعاره­های مفهومی بهره­ برده است. پژوهش حاضر، به روش توصیفی_تحلیلی بر اساس نظریة لیکاف و جانسون به تحلیل نحوة استفاده از ­استعارة مفهومی «زیارت تجارت است» در نوحة اربعینی «تجارة لن­تبور» می­پردازد. این نوحه که در سال 2017، توسط مداح عراقی، ملاباسم کربلایی خوانده شده، از نوحه­های پرمخاطب سال­های اخیر در ایام اربعین امام حسین است. هدف از انجام این پژوهش مطالعه کارکرد استعارة مفهومی در نوحة یادشده و تطبیق آن با نگرش اعتقادی سراینده نوحه است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که در نوحة مورد بحث به‌منظور درک بهتر جایگاه و ارزش زیارت امام حسین علیه­السلام، شاعر مفهوم انتزاعی «زیارت» و متعلقات آن مانند تشرف به زیارت، زائر، امام و امید داشتن به او و... را به‌عنوان حوزه مفهومی مقصد بر مفهوم عینی و ساختارمند «تجارت» و اجزای آن نظیر سرمایه‌گذاری، فروشنده، خریدار، سرمایه و سود و... به‌عنوان حوزه مفهومی مبدأ انطباق داده و استعارة مفهومی زیارت تجارت است را ایجاد کرده است، همچنین از آنجا که در مستندات قرآنی و روایی به جایگاه و ثواب زیارت سیدالشهدا اشاره شده است، می‌توان این استعاره مفهومی را برخاسته از نگرش دینی و باورهای شیعی نوحه‌پرداز دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Conceptual Metaphor "Pilgrimage is Business" in the Arbaeen Noha Tijārat Lan Tabūr Based on Lakoff and Johnson's Theory

Abstract

Conceptual metaphor is one of the key approaches in semantics within cognitive linguistics. According to this theory, first introduced by Lakoff and Johnson, people use metaphorical systems to express abstract concepts. By mapping mental concepts onto concrete examples, they make their ideas more comprehensible, facilitating understanding for others. "Noha" (lamentation), as a literary form, is deeply rooted in Shia culture in both form and content, with the general public and street audiences as its main recipients. This genre also employs conceptual metaphors to more effectively express mourning for the Ahl al-Bayt (peace be upon them). The present study, using a descriptive-analytical method and based on Lakoff and Johnson’s theory of conceptual metaphor, examines how the conceptual metaphor "Pilgrimage is Business" is applied in the Arbaeen lament Tijārat Lan Tabūr. This lament, performed in 2017 by the Iraqi reciter Mulla Basim Karbalai, is one of the most popular laments in recent years during the Arbaeen commemoration of Imam Hussain (peace be upon him). The findings of this study indicate that, in order to enhance the understanding of the significance and value of pilgrimage to Imam Hussain (peace be upon him), the lament applies the structured and tangible concept of business (Tijārat) as the source domain to represent the abstract concept of pilgrimage (Ziyārat) as the target domain. Additionally, the application of business-related elements (such as investment, buyer, seller, capital, and profit) to aspects of pilgrimage (such as visiting, the pilgrim, the Imam, and seeking blessings) is rooted in the religious perspective and Shia beliefs of the lament’s composer. This metaphor also aligns with Quranic and narrational sources that emphasize the spiritual merit and rewards of visiting Imam Hussain.

Keywords: Conceptual metaphor, lamentation (Noha), pilgrimage to Imam Hussain (peace be upon him), Arbaeen, Arabic poetry

  • * قرآن کریم

    کتب فارسی:

    • بن‌خلف، محمدحسین. (1380). فرهنگ فارسی برهان قاطع. تهران: نیما.
    • دهخدا، علی‌اکبر. (1390). فرهنگ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
    • راسخ مهند، محمد. (۱۳۹۴). درآمدی بر معناشناسی شناختی، نظریه­ها و مفاهیم. تهران: سمت.
    • شیروانی، علی. (1390). نهج البلاغه: کلام امیر. قم: معارف.
    • صفوی، کوروش. (۱۳۸۳). درآمدی بر معناشناسی. تهران: سوره مهر.
    • فتوحی، محمود. (1395). سبک‌شناسی: نظریه‌ها و رویکردها و ‌روش‌ها. تهران: سخن.
    • قاسم‌زاده، حبیب‌الله. (۱۳۷۹). استعاره و شناخت. تهران: فرهنگان.
    • قاضی طباطبایی، سید‌محمدعلی.( ۱۳۶۸). تحقیق درباره اول اربعین سید الشهدا. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • کوچش، زلتن. (۱۳۹۳). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره. شیرین پور‌ابراهیم. تهران: سمت.
    • لیکاف، جورج. (1396). قلمرو تازه علوم شناختی. جلد1، ترجمه: جهان­شاه بیگی. تهران: آگاه.
    • لیکاف، جورج و جانسون، مارک. (1399). استعاره­هایی که با آن­ها زندگی می­کنیم. ترجمه: جهان­شاه بیگی. تهران: آگاه.
    • مطهری مرتضی. (1378). حماسه­ی حسینی. قم: صدرا.
    • نفیسی، علی‌اکبر. (1343).فرهنگ نفیسی. تهران: خیام.
    • هاشمی شاهرودی، سید محمود. (1382). فرهنگ فقه: مطابق مذهب اهل‌بیت(ع). قم: موسسه دایرة‌المعارف فقه اسلامی.

    کتب عربی:

    • ابن قولویه، جعفر بن محمد. (بی­تا). کامل الزیارات. جلد1. بیروت: مکتبه الصدوق.
    • ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. جلد4. بیروت: دارالصادر.
    • حر عاملی، محمد بن حسن. (1104). وسائل الشیعة. جلد‏10 و17. قم: آل البیت.
    • حسینی جلالی، محمدرضا. (1416). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. جلد۱۴. قم: آل­البیت.
    • الطبرسی نوری حسین. (بی­تا). مستدرک الوسائل. جلد10. قم: آل‌البیت.
    • الطوسی، محمد بن الحسن. (1364). تهذیب الأحکام فی شرح المقنعه. جلد6. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    • قمی شیخ عباس. (1384). مفاتیح الجنان. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
    • مجلسی محمدباقر. (۱۴۰۳). بحارالانوار. جلد24. قم: دارالکتب الاسلامیه.

    مقالات و پایان­نامه­‌ها:

    • افراشی، آزیتا و حسامی، تورج. (۱۳۹۲).تحلیل استعاره‌های مفهومی در یک طبقه‌بندی جدید با تکیه بر نمونه‌هایی از زبان فارسی و اسپانیایی. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی.۲(۵)،صص141-165.
    • ذوالفقاری، اختر و عباسی، نسرین.(۱۳۹۴). استعاره‌های مفهومی و طرحواره‌های تصویری در اشعار ابن خفافه. فصل‌نامة پژوهش­های ادبی و بلاغی.۳(۳)، صص ۱۰۵-۱۲۰.
    • ریکور، پل (۱۳۸۶). استعاره و ایجاد معنی جدید در زبان، حسین نقوی. نشریه معرفت. ۱۶(20)، صص۸۱-۹۴.
    • عبدالکریمی، سپیده. (۱۳۹۰). بررسی محدودیت­های واژی معنایی حاکم بر اشتقاق فعل مرکب، از بسیط متناظر و فعل بسیط از مرکب متناظر در فارسی معیار رویکردی شناختی.(رساله دکتری)، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
    • کریمی، طاهره. (۱۳۹۴). بررسی معناشناختی استعاره­های چندشبکه‌ای مادر و طفل در دیوان شمس. فصل‌نامه تخصصی نقد ادبی. ۸(۳۰)، صص۱۴۵_۱۶۵.