بررسی امکان دستیابی به مقام رویت و لقاء الله بر اساس مناجات خمس عشر امام سجاد(ع)

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار عرفان اسلامی، گروه ادیان و عرفان، دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی - تهران، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد عرفان اسلامی، گروه ادیان وعرفان، دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

چکیده
لقاءالله از مباحث مهم عرفانی و حد نهایی سیر و سلوک عارفان است؛ اگرچه عده‌ای از اهل‌نظر به دلیل عاجز بودن از درک این مقام، یا به‌گمان تنزیه ذات  پروردگار و یا حمل آیات و روایات موجود در این زمینه به لقاء یوم آخرت و لقاء جزا آن را انکار می‌کنند. این در حالی است که در آیات و روایات بسیار از «لقاءالله» به‌عنوان نقطه اوج سیر انسان و مقصد نهایی او یاد شده‌ است. بسیاری از بزرگان لقاءالله را شهود حضرت حق به واسطة معرفت قلبی معرفی کرده و انکار این مقام را مانع وصال به معرفت‌الله دانسته‌اند. هدف از این پژوهش یافتن شواهد مربوط به لقاء‌الله در مناجات خمس‌عشر امام سجاد(ع) برای صحه نهادن بر انکارناپذیر بودن این مقام است. بدین‌منظور به کمک روش کتابخانه‌ای و از طریق بازخوانی و تتبع و بررسی مناجات‌های پانزده‌گانه و شروح آن‌ها، با روش توصیفی عناوین مشاهده و لقاء و اشارات مستقیم و غیرمستقیم حضرت به مقام قرب حق و لقاءپروردگار و عبارات و واژه‌های مرتبط با این موضوع مانند رؤیت، نظر، بصر، جمال، وجه، وصل و جوار از متن این مناجات‌ها استخراج شده‌ است. بسامد بالای عبارات مرتبط با موضوع لقاءالله در مناجات خمس‌عشر، نشان می‌دهد که این مفهوم در عرفان اهل بیت(ع) جایگاهی ویژه دارد که مُهر تأییدی است بر انکارناپذیر بودن آن.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Investigating the Possibility of Achieving the Status of Vision and Meeting God Based on the Fifteen Whispered Prayers (Munajat Khams Ashar)

Abstract:
"Meeting God" is one of the important mystical topics and represents the ultimate stage of the spiritual journey of mystics. However, it is denied by many because they are unable to comprehend this status, or due to their belief in the transcendence of God's holy essence, or their interpretation of related verses and narrations as referring solely to the Day of Resurrection and divine judgment. This is despite the fact that numerous verses and narrations describe "meeting God" as the pinnacle of human spiritual ascent and the ultimate goal. Many prominent scholars and mystics have defined "meeting God" as the vision of the Divine through the cognition of the heart and have regarded the denial of this status as an obstacle to attaining true knowledge of God. The purpose of this research is to identify the evidences related to "meeting God" in the Fifteen Whispered Prayers of Imam Sajjad (peace be upon him) to confirm the indisputability of this spiritual state. To achieve this, using a library-based approach, the study reexamines and analyzes the content of these fifteen prayers and their commentaries descriptively. Themes related to vision and meeting, as well as Imam Sajjad’s direct and indirect references to the state of closeness to God and "meeting God," were identified. Additionally, expressions and terms associated with this concept, such as vision, gaze, sight, beauty, face, union, and proximity, were extracted from these prayers. The frequent occurrence of expressions related to "meeting God" in the Fifteen Whispered Prayers demonstrates the significance of this concept in the mysticism of the Prophet’s Household (peace be upon them), serving as evidence for its undeniable reality.

Keywords: Imam Sajjad (peace be upon him), Fifteen Whispered Prayers, Meeting God, Closeness, Vision, Gaze, Path of Union.

  • فهرست منابع

    کتاب‌ها

    • قرآن کریم. ترجمه عزت الله فولادوند
    • آقابزرگ‌طهرانی. [بی‌تا]، الذریعه الی تصانیف الشیعه. ج۲۲، بیروت: دارالاضواء.
    • ابن فارس، احمدبن فارس. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    • بخاری، محمدبن اسماعیل. (1422ق). صحیح بخاری. مصر: المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه.
    • تحریری، محمدباقر. (۱۳۹۸). بازگشت به سوی او (شرح مناجات تائبین). قم: بوستان کتاب.
    • حسینی‌طهرانی، سیدمحمدحسین. (۱۳۹۲). الله‌شناسی. ۳جلد، تهران: انتشارات علامه طباطبائی.
    • حسینی‌طهرانی، سیدمحمدصادق. (۱۳۹۶). نورمجرد. جلد دوم، تهران: انتشارات علامه طباطبائی.
    • خمینی، سیدروح‌الله. (۱۳۸9). آداب الصلوه. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثارامام‌خمینی.
    • خمینی، سیدروح‌الله. (۱۳۹۲). مصباح الهدایه الی الخلافه والولایه. تهران: مؤسسة تنظیم ونشر آثار امام‌خمینی.
    • خمینی، سیدروح‌الله. (۱۳۹۴). سر الصلاه: معراج السالکین و صلوة العارفین. چاپ۱۶، تهران: عروج (مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی).
    • راغب اصفهانی،حسین­بن­محمد.(1374). ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ­قرآن، مترجم غلام‌رضا خسروی، تهران:نشر مرتضوی.
    • رجالی تهرانی، علی‌رضا. (۱۳۷۶). زمزمه‌های عارفانه (شرح مناجات خمس‌عشر)، قم: دارالصادقین.
    • سبحانی تبریزی، جعفر. (1428ق). المحاضرات فی الالهیات، قم: موسسه امام صادق(ع).
    • شیخ‌بهائی، محمدبن‌حسین. (۱۳۸۵). اربعین (ترجمه و متن). ترجمة عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم: نوید اسلام.
    • صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد. (1404ق). المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتاب.
    • صدوق، محمدبن‌علی. (۱۴1۶ق). التوحید. قم: مؤسسه النشر‌الاسلامی.
    • طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1378). المیزان. ترجمه سید‌محمدباقر موسوی، قم: انتشارات اسلامی.
    • قمی، ‌عباس. (۱۳۹۷). مفاتیح‌الجنان. ترجمة حسین انصاریان. چاپ دوم، تهران: مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم.
    • قرشی بنایی، علی اکبر. (1412ق). قاموس قرآن (چاپ ششم)، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    • کلینی، محمدبن‌یعقوب. (1393). الکافی. تحقیق و ترجمه حسین استاد‌ولی. تهران: انتشارات دارالثقلین.
    • مجلسی، محمدباقر. (۱۴۰۳ق). بحارالأنوار. چاپ دوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    • مجلسی، محمدتقی. (۱۴۰۶ق). روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه. به تحقیق وتصحیح حسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، چاپ دوم، قم: مؤسسة فرهنگی اسلامی کوشان‌پور.
    • مصباح یزدی، محمدتقی. (۱۳۹۰). سجاده‌های سلوک (شرح مناجات‌های حضرت سجاد(ع)). تدوین و نگارش: کریم سبحانی، تهران: انتشارات مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی.
    • مصطفوی، حسن.(۱۳۸۲). رسالة لقاءالله: منازل سلوک به لقاءالله مستفاد از آیات کریمه و روایات شریفه با ترتیب منازل و مقامات، چاپ دوم، تهران: مؤسسة نشر آثار علامه مصطفوی.
    • مصطفوی، حسن. (۱۳68). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: انتشارات وزارت و فرهنگ اسلامی.
    • مظاهری، حسین. (۱۳۹۲). سیر و سلوک (منزل اول: یقظه). تهران: مؤسسة فرهنگی مطالعاتی الزهرا.
    • ملکی تبریزی، میرزاجوادآقا. (۱۳۹۸). رسالة لقاءالله (به ضمیمة رسالة لقاءالله امام‌خمینی، رسالة لقاءالله فیض‌کاشانی و نامة عرفانی مؤلف به علامه کمپانی). ترجمة صادق حسن‌زاده، قم‌: نگاران قلم.
    • منصوری‌لاریجانی، اسماعیل. (۱۳83). شرح مناجات خمس‌عشر. تهران: خلیلیان.

    مقاله‌ها

    • ابراهیم‌زاده، حسن. (۱۳۸۵). «روایت آزادی(شیخ حرّ عاملی)»، گلشن ابرار، قم، پژوهشکدة علمی‌ـ کاربردی باقرالعلوم(ع)، ج۱، ص۲۳۲.
    • ابراهیم‌زاده، حسن. (۱۳۹۸). «لقاء‌الله و کیفیت آن»، پیوست رسالة‌ لقاءالله، قم، نگاران قلم.
    • چیتیک، ویلیام. (۱۳۸۴). «نگرشی به کتاب صحیفة‌ سجادیه»، ترجمة حسین پورقاسمیان، سفینه، دورة۲، شمارة۶، بهار، صص۹۳-۱۰۷.
    • رودگر، محمدجواد. (۱۳۸۱). «ولایت عرفانی با درنگی بر آرای علامه طباطبائی»، قبسات، ش۲۴.
    • فیض‌کاشانی. (۱۳۹۸). «به سوی لقاءالله»، پیوست رسالة لقاءالله، قم، نگاران قلم.
    • مشهدی‌نوش‌آبادی، محمد. (۱۳۹۴). «نخستین تبیین احوال و مقامات عرفانی در مناجات خمس‌عشره»، مطالعات عرفانی، ش۲۲، پاییز و زمستان، صص ۲۱۵-۲۴۰.

    همدانی، مصطفی. (۱۳۹۴). «بررسی ظرفیت ادعیه در استنباط‌های عرفانی (بر اساس تحلیل محتوای تطبیقی جامع السعادات و سرالاسراء)»، فصل‌نامة تخصصی اخلاق، س۵، ش۲۰، زمستان۱۳۹۴، صص۱۳۳-۱۵۵

دوره 4، شماره 6
شهریور 1403
صفحه 38-59
  • تاریخ دریافت: 26 اردیبهشت 1403
  • تاریخ بازنگری: 16 مرداد 1403
  • تاریخ پذیرش: 21 شهریور 1403
  • تاریخ انتشار: 31 شهریور 1403