طلب مغفرت در مورد نسیان و خطا از حیث حقوقی در آیه 286 سوره بقره

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

دعا و نیایش نه‌تنها برای طلب حاجات است، بلکه وسیله‌ای برای تزکیه و قرب الهی و رسیدن به جامعه توحیدی محسوب می‌شود. جامعه توحیدی جز با رعایت حق الناس و حق الله به وجود نمی‌آید. بر اساس دعای مندرج در آیه 286 سوره بقره، طلب مغفرت از بابت نسیان و خطای انسانی خواسته شده است. سؤال این است: هدف از طلب مغفرت با وجود عدم سوء‌نیت چیست و طلب مغفرت چه تأثیری دارد؟ در این مقاله با مطالعه کتابخانه‌ای و با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی معلوم می‌شود، نسیان و خطا اگر دارای زمینه‌های اختیاری  و مبتنی بر تقصیر عمدی نبوده باشد، بر اساس حدیث رفع ممکن است موجب رفع حکم تکلیفی در شرایط خاص شود؛ ولی موجب رفع حکم وضعی نمی‌گردد و طلب مغفرت از این حیث تأثیری ندارد. رفع حکم در این‌گونه موارد، نه‌تنها از باب امتنان است، بلکه خسارت وارد شده به دیگران در هر صورت باید جبران گردد. هر چند نسیان و خطا ممکن است در اثر غفلت باشد ولی در هر صورت، رعایت حق الناس و جبران خسارت به‌عنوان مقدمه موجب استجابت دعا می‌شود. عدم رعایت آن از موانع استجابت دعاست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Asking for Forgiveness Regarding Forgetfulness and Mistakes from a Legal Perspective in Verse 286 of Surah Al-Baqarah

Abstract

Prayer is not only for seeking needs but also a means for self-purification, approaching God, and reaching a monotheistic society. A monotheistic society cannot be established without observing the rights of people and the rights of Allah. According to the supplication contained in verse 286 of Surah Al-Baqarah, forgiveness is sought for human forgetfulness and error. The question is, what is the purpose of asking for forgiveness despite the absence of malice, and what is the effect of asking for forgiveness? In this article, through a library study and using analytical and descriptive methods, it is shown that forgetfulness and error, if they have discretionary grounds and are not based on intentional fault, may lead to the removal of a mandatory ruling in special circumstances based on the Hadith of Removal. However, it does not result in the lifting of a positive ruling, and asking for forgiveness has no effect in this regard. The removal of the ruling in such cases is not only a blessing but also requires that any damage caused to others must be compensated. Although forgetfulness and mistakes may be due to negligence, respecting the rights of people and compensating for damages as a prelude will lead to answered prayers. Failure to observe this is one of the obstacles to answered prayers.

Keywords: prayer, forgetfulness, error, Hadith of Removal, mandatory ruling, positive ruling

  • فهرست منابع؛

    • ابدالی، مهرزاد. (1389). «تحلیل مفاهیم اعتبار حقوقی و هنجار حقوقی»، نشریه مدرس علوم انسانی، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره4 شماره2، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
    • ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمدبن علی. (1413). من لایحضرالفقهیه. جلد 2، قم: دفترانتشارات جامعه مدرسین.
    • ن------------------------. (1362). الخصال‌. جلد دوم‌، قم: انتشارات جامعه مدرسین‌.
    • ابن منظور، ابوالفضل. (1414). لسان العرب. جلد14، بیروت: دارالفکر للطباع و النشر و التوزیع.
    • أحسائی، محمدبن ابی جمهور. (1403). عوالی اللئالی العزیزیة. جلد3، تحقیق مجتبى عراقی، قم: نشر سید الشهداء.
    • آمدی (التمیمی)، عبدالواحد. (1410). غررالحکم ودررالحکم. مصحح سیدمهدی رجایی، قم: دارالکتب الاسلامی.
    • اسدی نژاد، سیدمحمد. (1391). «نگاهی نو به حق و تکلیف از دریچه نهج البلاغه»، فصل‌نامه مطالعات حقوق بشراسلامی، شماره دوم.
    • انصاری، شیخ مرتضی. (1415). «مکاسب»، جلد2، قم: کنگره بزرگ‌داشت شیخ اعظم.
    • موسوی، سید‌روح الله، (امام خمینی). (1421­ق). کتاب البیع. جلد1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    • موسوی، سید‌روح­الله (امام خمینی). (1415­ق). مناهج الوصول إلى علم الأصول. جلد2‌، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    • ن-----------------------------. (1386). انوارالهدایه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    • ن---------------------------. (1379). الطهاره. تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    • بحرانی، سید‌هاشم. (1416ق).البرهان فی تفسیر القرآن. ج 2، چاپ دوم، تهران‌: بنیاد بعثت.
    • برقی، احمد. (1370). المحاسن. جلد دوم، ترجمه سید جلال الدین محدث، تهران‌: دارالکتب الاسلامیه.
    • بیضاوی­قاضی، ناصرالدین­عبدالله بن­عمر. (1418). تفسیر البیضاوی. جلدپنجم، بیروت: انتشارات­الاعلمی­للمطبوعات.
    • تبریزی، جواد. (1385). صراط النجاه. جلدسوم، چاپ سوم، قم: نشر دارالصدیقه الشهید.
    • تویسرکانی، محمدبن احمد. (1413). لئالی الاخبار. ج4، قم: علامه.
    • دانش‌پژوه، مصطفی. (1384). تأملی در اهداف حقوق در نظام حقوق اسلامی. فصل‌نامه بصیرت، سال دوازدهم، شماره 35.
    • دوورژه، موریس. (1366). روشهای علوم اجتماعی. ترجمه خسرو اسدی، تهران: نشر امیرکبیر.
    • جعفری لنگرودی. (1370). مکتبهای حقوقی در حقوق اسلام. تهران: گنج دانش.
    • جوادی آملی، عبدالله. (1377). مبادی اخلاق در قرآن. قم: اسراء.
    • جصاص، احمدبن علی. (1405). احکام القرآن. بیروت: داراحیاالتراث العربی.
    • حمیری، نشوان بن سعید. (1420). شمس العلوم و دواء الکلام العرب من الکلوم‌. ج3، بیروت: دارالفکرالمعاصر.
    • خراسانی، آخوند. (1409). کفایة الأصول. جلداول، چاپ دهم، قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
    • ن------------. (1407). فوائدالاصول. تهران: وزارت ارشاد.
    • خمینی، سید‌حسن. «حدیث رفع». پژوهش‌نامه متین، دوره دوازدهم، شماره 46.
    • سجادی، جعفر. (1380). فرهنگ معارف اسلامی. جلداول، چاپ چهارم، تهران: انتشارات کومش‌.
    • شهیدثانی‌، زین‌الدین. (1413). مسالک الافهام. جلد سوم‌، مؤسسه معارف اسلامی.
    • راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد. (1423). المفردات فی غریب القرآن، جلداول و جلد چهارم، چاپ دوم، قم: دفتر نشر الکتاب.
    • عاملی، زین­الدین بن علی (شهید ثانی). (1412­ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. جلد 3، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌.
    • عاملی، شیخ حر (1414). وسائل الشیعة. جلد هشتم وجلد پانزدهم، چاپ دهم، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
    • عسکری، حسن بن عبدالله. (2007). تصحیح الوجوه. مصر: مکتبه الثافه الدینیه.
    • قمی، ابوالقاسم. (1371). جامع الشتات. جلد2، تهران: نشر کیهان.
    • طباطبایى یزدى‌، سید‌محمد‌کاظم بن عبدالعظیم. (1370). حاشیة المکاسب. جلد اول و جلد دهم، چاپ چهارم، قم: ناشر مؤسسة اسماعیلیان.
    • طبرسی، فضل بن حسن. (1395). مجمع البیان. قم: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
    • طوسی، ابوجعفر. (1387). المبسوط فی الفقه.جلد6، قم: المکتبه المرتضویه.
    • کاتوزیان، ناصر. (1382). مقدمه علم حقوق. تهران: شرکت انتشار سهامی.
    • کلینی، یعقوب. (بی تا). الکافی. ج6، ترجمه علی‌اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    • مکارم شیرازی، ناصر. (1411). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه امام امیر‌المؤمنین.
    • ن-----------------. (1428). مختصرالامثل. ج1، قم: مدرسه امیرالمومنین.
    • ن-----------------. (1374). تفسیرنمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    • موسوی خوئی، ابوالقاسم. (1371). المستند فی شرح العروه الوثقی. جلد ششم، چاپ دوم، قم: انتشارات مؤسسه احیاء آثارالامام الخوئی (قدس).
    • ن--------------------------. (بی‌تا). مصباح الفقاهه. جلد1و4، بی‌جا: بی‌نا.
    • ن-------------------------.(1422). محاضرات فی اصول الفقه‌. قم: مؤسسه احیاء آثار السید الخویی.
    • موسوی بجنوردى، السید حسن. (1377). القواعد الفقهیة. جلدپنجم، چاپ اول، قم: نشر الهادی.
    • محقق داماد‌، سید‌مصطفى. (1406). قواعد فقه. جلد چهارم، تهران: ناشر مرکز نشر علوم اسلامى.
    • مطهری‌، شهید مرتضی. (1373). وحی و نبوت‌. چاپ هفتم، تهران: صدرا.
    • نیشابوری، محمودبن ابوالحسن. (1415). ایجازالبیان. جلد 1، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
    • نوری، میرزاحسن. (‌1408). مستدرک الوسائل. ج5، بیروت: موسسه آل البیت.

    -Bentham,Jeremy.(2000). An Introduction To the Principles of morals and legislation,USA: Botoche books.