تحلیل شناختی طرحواره‌های تصویری در مناجات خمس عشر با تکیه بر نظریۀ جانسون و لیکاف

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عرب، دانشگاه کاشان، ایران.

2 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

طرحواره‌های تصویری، ساختارهای ذهنی هستند که از تجارب حسی و تعاملات ما با جهان شکل می‌گیرند. این ساختارها، مفاهیم پیچیده را به صورت تصاویر ساده و قابل‌فهم در ذهن ما ترسیم می‌کنند. دیدگاه جانسون  (1941) و لیکاف (1987)  دربارۀ طرحواره‌های تصویری مبتنی بر درک مفاهیم گستردۀ انتزاعی و شناختی بر اساس تجربه‌های فیزیکی انسان است. مناجات خمس عشر، مجموعه‌ دعاهای پانزده‌گانه از امام سجاد (ع) است که ضمن برخورداری از معارف سرشار الهی و معرفتی دارای ویژگی بلاغت، فصاحت و ساختارهای زبانی، از جملۀ طرحواره‌های تصویری است که نقش این طرحواره‌ها در انتقال مفاهیم شناختی، حائز اهمیت است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف بررسی انواع طرحواره‌های تصویری در پی تبیین دلالت‌های شناختی مناجات‌های مذکور است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که انواع طرحواره‌های تصویری نقش مهمی در فهم و تفسیر مناجات خمس عشر دارند؛ از جمله طرحواره‌های حرکتی که با بیشترین فراوانی نسبت به طرحواره‌های دیگر، بر اهمیت و ضرورت حرکت انسان به سمت سعادت و کمال بر اساس سه مؤلفۀ شناخت مبدأ، شناخت مسیر و شناخت مقصد تأکید دارد. طرحواره‌های قدرتی از نوع انسداد و رفع هستند و در انواع این طرحواره‌ها هیچ‌گونه توقفی در برخورد با موانع دیده نمی‌شود؛ بنابراین، داعی با طلب یاری از خدا همواره به برداشتن موانعی که در مسیر قرار می‌گیرد، مجاهده و همت می‌گمارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Abstract

Image schemas are mental structures formed from our sensory experiences and interactions with the world. These structures represent complex concepts as simple and understandable images in our minds. Johnson and Lakoff's view of image schemas is based on the understanding of broad abstract and cognitive concepts rooted in human physical experiences. Manajat Khums Ashar is a collection of fifteen supplications by Imam Sajjad (AS), which, while rich in divine and intellectual knowledge, is also characterized by rhetoric and eloquence. The language structures, including visual schemas, play an important role in conveying deep and significant cognitive concepts. This research, based on the descriptive-analytical method, aims to investigate the types of visual schemas and their role in understanding and interpreting the prayers of Khums Ashar, as well as explaining how these schemas contribute to a deeper understanding of the mystical concepts within these prayers. The results of this research show that various types of visual schemas play an important role in understanding and interpreting the Khums Ashar prayers. Among them, movement schemas, which occur with the highest frequency compared to other schemas, emphasize the importance of knowing the origin, path, and destination of man and the journey towards perfection. The power schemas involve types of blocking and fixing, highlighting that there is no stopping when dealing with obstacles; thus, a supplicant, seeking help from God, always strives to remove the obstacles placed in their path.

Keywords: Cognitive Linguistics, Visual Schemas, Khums Ashar Prayers, Sahifah Sajjadieh, Johnson and Likaf.

فهرست منابع؛
-ابن فارس، أحمد (1979م). معجم مقاییس اللغة. المحقق: عبد‌السلام محمد‌هارون، الناشر: دار الفکر.
- امینی، عبدالحسین (1977م). الغدیر، چاپ چهارم، بیروت: دار الکتب العربی.
- تیلر، رابرت (1383). بسط مقوله: مجاز در کتاب استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی‌آفرینی. ترجمة مریم صابری پور‌نوری‌فام. تهران: مهر.
- جانسون، امیلی (1356). مفهوم و استعاره. ترجمه: احمد نیک‌زاد، تهران: نشر کوشش.
- حر العاملی، محمّد بن الحسن (1421ق). الصحیفة السجادیة الثانیة. تحقیق فارس حسون کریم، قم‌: مؤسسة المعارف الاسلامیه .
- راغب الأصفهانى، أبو‌القاسم الحسین بن محمد (1991م).  المفردات فی غریب القرآن. المحقق: صفوان عدنان الداودی، الناشر: دار‌القلم، الدار الشامیة - دمشق بیروت.
-شرتونی، سعید (1416ق). أقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، منظمة الاوقاف و الشؤون الخیریة. طهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
- جوادی آملی، عبدالله (1377). تسنیم. قم: اسراء.
- صفوی، کوروش (1382). بحثی دربارۀ طرح‌های تصویری از دیدگاه معنی‌شناسی شناختی. نامه فرهنگستان، سال ششم، ش1.
- طیب، سید‌عبدالحسین (1387). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، تهران: انتشارات اسلامی.
- طریحی، فخرالدین (1375). مجمع البحرین. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-علی بن الحسین (ع) (1426ق). الصحیفة السجادیة الجامعة. اشراف محمدباقر نجل مرتضی، الموحدالابطحی الاصفهانی. قم: موسسه الامام المهدی(ع).
- فخر رازی، محمدبن عمر (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- فراهیدی، خلیل ابن احمد (1414ق). ترتیب کتاب العین. تحقیق مهدی المخزومی، ابراهیم سامرائی، تصحیح اسعد الطبیب، قم: سازمان اوقاف و امور خیریه، انتشارات اسوه.
- کوچش، زلتان (1394). استعاره در فرهنگ جهانی؛ جهانی‌ها و تنوع. ترجمه: نیکتا انتظام، تهران: سیاهرود.
- مصباح یزدی، محمدتقی (1390). آیین پرواز. قم: مؤسسۀ آموزشی و پزوهشی امام خمینی (ره). در متن 1390 است.
-مصطفوی، حسن (1388). التحقیق فی‌کلمات القرآن الکریم. ناشر: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی. در متن 1388 است.
 
References
- Amant, R., Morrison, C., Chang, Y., Cohen, P. & Beal, C. (2006). An Image Schema Lanuage, Information Sciences Institute, University of Southern California. 1-6.
-Brugman C.M ,Story of OVER, University of California at Berkeley, M.A thesis. (1980).
-Boers,F ,Spatial Prepositions and Metaphor: A Cognitive semantics Journey along the up-down and the front-back Dimensions, Tubingen: Cunter Narr Verlag. (1996).
- Evans,V. & Green, M., (2006), Cognitive Language: An Introduction. Edinburgh: University Press.
-Cazeaux, Clive.( 7002) Metaphor and Continental Philosophy,From Kant Routledge, First published, to Derrida; New York.
- Hedblom, M., Kutz, O., & Neuhaus, F. (2015). Choosing the right path: Image schema theory as a framework for understanding decision-making. Journal of Experimental Psychology: General, 144(2), 379-396.
-Johnson, M.; The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and reason; Chicago: University of Chicago press, 1987.
- Johnson, M., & Lakoff, G. (1980). Metaphors we live by. University of Chicago Press.
-Lakoff, George.(1987). Women, Fire, and Dangerous Things; What Categories Reveal about the Mind; Chicago and London: the University of Chicago Press.
-Ricoeur, P. (1977). The Rule of Metaphor: The Creation of Meaning in Language Routledge classics, ISSN 2690-9553, Psychology Press.