دلالت های صحیفه سجادیه بر مسئله کمیّت جمعیت و دیدگاه مستنبط از آنها

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، قم، ایران،

چکیده

جمعیت و مسائل مرتبط با آن، از دیرباز مورد بحث­ و بررسی دانشمندان علوم اجتماعی بوده­ است. منابع معارف اسلامی که یکی از آن­ها «صحیفة سجادیه» است، نیز در این‌باره فرازها و دلالت­هایی درخور توجه دارند. شیوة این پژوهش، اسنادی موردی،‌عمدتاً ناظر به صحیفة سجادیه است و روش داوری آن، اجتهادی ـ تفسیری و شاخص مورد تمرکز عبارت است از: تعداد فرزندان. هدف از این پژوهش، بررسی دلالت­های صحیفة سجادیه بر مسئلة کمیت جمعیت و کشف دیدگاه امام سجاد علیه­ السلام در این­باره است. اهم نتایج این پژوهش، عبارتند از: فرزندخواهی فراوان، سپاسگزاری از خداوند به­ خاطر اعطای فرزندان فراوان، طلب وسعت روزی در پیری و درخواست محرومیت دشمنان از توان فرزندآوری. فرازهای مستقیم صحیفه بر مطلوبیت فرزندآوری فراوان هستند. درحالی­که، دلالت ادبی جمع «وُلد» و «اولاد»، راز کم شمار بودن فرزندان برخی از مسلمانان، جهت­ دهی الهی به گرایش­ ها و رفتارها، همراه ساختن علم با عمل، فرمان­برداری به اعضا و جوارح برخی از دلالت­ های جمعیتی غیرمستقیم در صحیفه بر این مطلوبیت هستند. برخی دیگر از این دلالت­ ها عبارتند از: استفاده از فرصت­ها، به کمال رساندن هر فضیلت، درخواست برترین تقدیرها، نعمت­های بالاتر و فراوان شدن مرزبانان. نتیجة مطالعه و بررسی این فرازها ـ خصوصاً با انضمام سیرة فرزندآوری اهل­بیت علیهم ­السلام ـ آن است که از منظر امام سجاد علیه­ السلام، فرزندآوری فراوان مسلمانان در حد توان خانواده ­ها، مطلوب اسلام است؛ یعنی، مطلوب است هر خانواده به هر مقدار که می­ تواند فرزندان بیشتری بیاورد.

کلیدواژه‌ها


Implications of Sahifa Sajjadiya on the issue of population quantity and the derived perspectives from them

 Mohammad Javad Saqai Biriya[1]

 

Abstract

Population issues have been discussed by social scientists for a long time. The sources of Islamic knowledge, like “Sahifah Sajjadiyah”, also have indications worthy of attention. The method of research is case-documentary, that is, it is mainly focused on Sahifah Sajjadiyah, and its judging method is ijtihad-interpretive and its indicator is the number of children. Its purpose is to examine the implications of this scripture on the issue of population size and to discover the view of Imam Sajjad, (pbuh), on this matter. The main results of this research are desire to have many children, expressing gratitude to Allah for bestowing many children, requesting ample sustenance in old age, and asking to deprive enemies of the ability to have children are the direct passages expressing the desire of having many children. While the literary references to the collective terms "Wuld" and "Olad" conceal the mystery of the limited number of children among some Muslims, guiding inclinations and behaviors through divine direction, combining knowledge with action, and commanding individuals and organs are accompanied by indirect allusions to population-related considerations in Sahifa, emphasizing the desirability of such practices. Some other indications are taking advantage of opportunities, perfecting every virtue, asking for the highest blessings, and increasing the number of border guards. The result of studying and examining these passages - especially with the inclusion of the child-having “sirah” of Ahlul-Bayt - is that from the perspective of Imam Sajjad (pbuh) the abundance of children for Muslims to the extent that families can afford, is desirable in Islam. It means that it is desirable for every family to have as many children as possible for them.

Keywords: population, desire to have children, childbearing, demographic implications, Sahifah Sajjadiyah, Imam Sajjad.

 

[1]- PhD, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Qom. mjbiria@iki.ac.ir

  • فهرست منابع :

    • قرآن کریم
    • ابن­بابویه، محمدبن­علی صدوق. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
    • أزهری، محمدبن­أحمد. (1421ق). تهذیب اللغه. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • پاینده، ابوالقاسم. (1382). نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلی الله علیه و آله). چ چهارم. تهران: دنیای دانش.
    • پورعیسی چافجیری، حمید. (1395). جمعیت طوبی. قم: میراث ماندگار.
    • تمنا، سعید. (1391). مبانی جمعیت­شناسی. تهران: دانشگاه پیام نور.
    • تمیمی آمدی، عبدالواحد­بن­محمد. (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم. محقق: سید مهدی رجائی. چ دوم. قم: دار الکتاب الإسلامی.
    • تهانوی، محمدعلی­بن­علی. (1996م). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
    • حمیری، عبدالله­بن­جعفر. (1413ق). قرب الإسناد (ط ـ الحدیثه). محقق/مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم­السلام. قم: مؤسسة آل البیت علیهم­السلام.
    • زمخشری، محمودبن­عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. چ سوم. بیروت: دار الکتاب العربی.
    • سرویس حوزه و روحانیت، آموزش و پژوهش. 13 تیر 1402. «گزارش: مشروح نشست علمی دلالت­های فرهنگی سیاسی صحیفة سجادیه». خبرگزاری رسا، https://rasanews.ir/fa/news/562201.
    • سقای بی­ریا، محمدجواد. (1401). دیدگاه جمعیتی اسلام و اهداف آن در پرتو آیات قرآن و روایات. حمید آریان. مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    • سیوطی، عبدالرحمن­بن­أبی­بکر. (بی­تا). همع الهوامع فی شرح جمع الجامع فی النحو. محقق: أحمد عزو عنایه. بیروت ـ لبنان: دار إحیاء التراث العربی.
    • شیخی، محمدتقی. (1373). جامعه­شناسی جمعیت و تنظیم خانواده. تهران: دیدار.
    • طباطبایی، سید محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چ دوم. لبنان ـ بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    • طبرسی، فضل­بن­حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: محمدجواد بلاغی. چ سوم. تهران: ناصرخسرو.
    • صحیفة سجادیه. (1398) ترجمة محمدمهدی رضایی. چ دوم. قم: نشر جمال.
    • فیض­الاسلام، سید علینقی. (1378). ترجمه وشرح صحیفة سجادیه. چ سوم. تهران: فقیه (سید علینقی فیض­الاسلام).
    • کبیر مدنی شیرازی، سید علی­خان­بن­أحمد. (1409ق). ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین. ایران؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • کتابی، احمد. (1377). درآمدی بر اندیشه­ها و نظریه­های جمعیت­شناسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • کلانتری، صمد. (بی­تا). مبانی جمعیت­شناسی. اصفهان: مانی.
    • کلینی، محمدبن­یعقوب. (1429ق). الکافی. قم: دار الحدیث.
    • مدنی، سید علیخان­بن­أحمد. (بی­تا). الحدائق الندیّه فی شرح الفوائد الصمدیه. محقق: سید ابوالفضل سجادی. قم ـ ایران: ذوی القربی.
    • مفید، محمدبن­محمد. (1413ق). الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد. قم: کنگرة شیخ مفید.
    • مکارم شیرازی، ناصر. (1373). ترجمة قرآن. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
    • ن___________ . (1374). تفسیر نمونه، چ دهم. ایران ـ تهران: دار الکتب الإسلامیه.
    • موحدیان، فاطمه. (1395). افزایش جمعیت از دیدگاه ادیان توحیدی. محمدمهدی خواجه­پور. دانشگاه علوم و معارف قرآن میبد.
    • هاشمی، سید أحمد. (1378). جواهر البلاغه. قم: مرکز مدیریت حوزة علمیة قم.