رهیافت قرآنیِ علامه طباطبایی در تبیین مفهوم اجابت دعا

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

2 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان ،ایران

3 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

4 استاد‌یار گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

دعا یکی از مفاهیم مهم دینی، و از جمله کُنش‌های قلبی و قالَبی انسان موحّد برای رفع نیازها، خروج از نقص‌ها و اوج‌گیری به سوی کمال است. عالمان اسلامی در تحلیل ابعاد مختلف دعا، به مدد آیات و روایات، کوشش‌ها نموده‌ و نکته‌سنجی‌ها داشته‌اند. در میان جنبه‌های مختلف دعا، تبیین دقیق مفهوم اجابت که در واقع ثمره دعا و علت غایی آن است، از اهمیت بسیاری برخوردار است. علامه‌طباطبایی، با رهیافتی قرآنی، مفهوم اجابت دعا را بر بستر معارف وحیانی و ذوق فلسفی و عرفانی،‌ و در بافتار باور به نظام احسن که محفوف به روابط علّی در شبکه اسباب می‌باشد، موشکافانه به بحث نشسته است. در رهیافت قرآنیِ علامه، و بر اساس مبانی عقلی و نقلی، پروردگار متعال، ذاتی است همواره مُعطی و مُجیب که هیچ‌گونه مانعی از جانب او برای اجابت دعا متصور نیست. در این صورت جای این پرسش باقی است که چرا همواره و بدون تخلف دعای داعیان را به اجابت نمی‌رساند؟ پاسخ تحلیلی این موضوع به‌طور عمده منوط به بررسی منشأ نیازورزی و دعای انسان است که آیا خاستگاهی فطری و توحیدی دارد، یا منشأی توهّمی و اسباب‌گرا. علامه با ترسیم دقیق نظام اسباب و در عین‌حال نفی کلّی استقلال از آن، و نیز با تبیین چیستی نیازهای فطری انسان، ثمره دعا با خاستگاه نخست را اجابت قطعی، و دستاورد دومی را اجابتی ممکن و محتمل، و نه ضروری و قطعی، دانسته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


The Qur'anic approach of Allameh Tabataba'i in explaining the concept of answering prayer

Hasan sajadi poor*[1], Mohamad javad dakami[2], Akbar orvati movafagh[3], Mohamad ali izadi[4]

 

Abstract

Prayer is one of the important religious concepts, and it is one of the actions of a unified human being to meet needs, get rid of defects and reach perfection. Islamic scholars have made efforts to analyze the different dimensions of prayer with the help of verses and traditions and have made points. Among the various aspects of prayer, the precise explanation of the concept of answer, which is actually the fruit of prayer and its ultimate cause, is of great importance. Allameh Tabatbai, with a Quranic approach, has carefully discussed the concept of answering prayer based on revelation knowledge and philosophical and mystical taste, and in the context of believing in a perfect system that is bound by causal relationships in the network of causes. In the Qur'anic approach of Allameh, and based on rational and narrative foundations, the Almighty God is inherent, always giving and answering, and there is no obstacle on his part to answer the prayer. In this case, the question remains, why doesn't he always answer the prayers of the supplicants? The analytical answer to this issue is mainly dependent on the investigation of the origin of human needs and prayer, whether it has a natural and monotheistic origin, or an illusory and instrumental origin. By accurately drawing the system of causes and at the same time completely denying independence from it, and also by explaining what the natural needs of man are, the fruit of prayer with the first origin is a definite answer, and the second achievement is a possible and probable answer, and not a necessary and definite one.

Keywords: answer to prayer, Qur'an, Allameh Tabatabai.

 

[1]- Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Bu-Ali Sina University, Hamadan (*corresponding author), h.sajjadipour@basu.ac.ir

[2]- Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Bu-Ali Sina University, Hamadan, Dakami@basu.ac.ir

[3]- Associate Professor, Department of Islamic Studies, Bu-Ali Sina University, Hamedan, A.orvatimovaffagh@basu.ac.ir

[4]- Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Bu Ali Sina University, Hamedan, m.izadi@basu.ac.ir

  • منابع:

    •  قرآن کریم.
    •  ابن فارس، احمد(1404)، معجم مقاییس‌اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    •  ابن‌فهد حلّی، احمدبن‌محمد(1407)، عدّه الداعی و نجاح الساعی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    •  جوادی‌آملی، عبدالله(1385)، تسنیم(تفسیر قرآن کریم)، قم: اسراء.
    •  راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
    •  طباطبایی، محمدحسین(1379)، المیزان فی تفسیرالقرآن، مترجم: سیدمحمدباقر موسوی، قم: انتشارات اسلامی.
    •  طبرسی، فضل‌بن‌حسن(1372)، مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: ناصرخسرو.
    •  طوسی، محمدبن‌حسن(1411)، مصباح‌المتهجّد و سلاح‌المتعبّد، بیروت: مؤسسه فقه‌الشیعه.
    •  قمی، شیخ‌عباس(1388)، مفاتیح الجنان، قم: آیین دانش.
    •  کلینی، محمدبن‌یعقوب(1407)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه. 
    •  مجلسی، محمدباقر(1403)، بحارالانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.