تبیین جلوه‌هایی از مؤلفه‌‎های سلوک اخلاقی در کتب ادعیه

نوع مقاله : علمی- پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم قرآن و حدیث، الهیات و معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی،، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

2 استادیار علوم قرآن و حدیث، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان - سنندج - ایران

چکیده

کتب ادعیه و مناجات‌ مأثور که از معصومین (ع) صادر شده‌اند، سرشار از معارف ناب و مضامین عالی اخلاقی و عرفانی هستند. این ادعیه که متکی بر آیات قرآنی و ملهم از آن هستند، جایگاه واقعی انسان در برابر خالق را به تصویر کشیده و مسیر صحیح عبودیت و راه سعادت و قرب الهی را نمایان می‌سازند. آگاهی از اصول و مبانی اخلاق اسلامی، حرکت در مسیر سعادت را برای انسان تسهیل می‌کند. با تأمل و دقت در تعابیر و محتوای ادعیه، می‌توان بخشی از مفاهیم اساسی اخلاق و جلوه‌هایی از مؤلفه‌های سلوک اخلاقی را بازشناخت. پژوهش حاضر که با هدف استخراج برخی از مؤلفه‌های سلوک اخلاقی انجام شده است، ضمن بازتعریف فضائل و رذائل اخلاقی، آنها را در شش حوزه ارتباطی انسان یعنی: ارتباط او با خدا، معاد، مواهب دنیوی، خود، دیگران و آینده طبقه‌بندی و تحلیل کرده است. تأثیر ملکات نفسانی و رفتارهای نیک و بد بر سرنوشت آدمی و لزوم شناسایی و کاربست آن‌ها در زندگی با استفاده از غنی‌ترین منابع، اهمیت این موضوع را بیشتر روشن می‌سازد. این پژوهش که به شیوۀ کتابخانه‌ای و از طریق توصیف و تحلیل محتوا صورت پذیرفته، نشان می‌دهد که گزاره‌های اخلاقی در متن دعاها از جایگاه والایی برخوردارند و جلوه‌هایی از مضامین اخلاقی در بستر طلب و درخواست و با هدف کسب فضائل و دفع رذائل در میان عبارات ادعیه به چشم می‌خورد.

کلیدواژه‌ها


Explaining the manifestations of the components of moral conduct in prayer books 

Ali.salahshoor[1], Forogh.moradian[2]

 Abstract

The books of supplications and supplications issued by the Prophet (pbuh) are full of pure knowledge and excellent moral and mystical themes. These supplications, which are based on and inspired by the Qur'anic verses, portray the real position of man in front of the Creator and reveal the correct path of worship and the path of happiness and closeness to God. Knowledge of the principles and foundations of Islamic ethics makes it easier for humans to move in the path of happiness. By thinking carefully about the interpretations and content of supplications, it is possible to recognize some of the basic concepts of ethics and manifestations of the components of moral behavior.

The current research, which was carried out with the aim of extracting some components of moral behavior, while redefining moral virtues and vices, classified and analyzed them in six areas of human communication, namely: his relationship with God, resurrection, worldly gifts, self, others and the future. Is. The influence of sensual possessions and good and bad behaviors on human destiny and the need to identify and apply them in life using the richest resources, makes the importance of this issue more clear. This research, which was conducted in a library manner and through content description and analysis, shows that moral propositions in the text of prayers have a high position and are manifestations of moral themes in the context of asking and requesting, with the aim of acquiring virtues and warding off vices among the expressions of prayers. It is visible.

 Key words: prayer, morality, moral conduct

 

[1]- Ph.D in theology and Islamic educations -Quran and hadith knowledge, Faculty member of kurdistan University.Email: A.salahshoor@uok.ac.ir

[2]- Ph.D in theology and Islamic educations -Quran and hadith knowledge, University Lecturer.  Email: forogh.moradian@yahoo.com

  •   منابع و مآخذ

    • قرآن کریم
    • صحیفه ﺳﺠﺎدﻳﻪ از اﻣﺎم زین‌العابدین ﻋﻠﻲ ﺑﻦ الحسین، ﺳﻳﺪاﺣﻤﺪ ﻓﻬﺮی ،1389ش، ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات فقیه
    • ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ، ﺷﺮﻳﻒ اﻟﺮﺿﻲ،1380ش، ترجمه محمد دشتی، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی
    • کلیات مفاتیح‌الجنان، .قمی، شیخ عباس، 1383ش، مترجم موسوی، چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات قدیانی.
    • ابن اثیر، مبارک بن محمد، ۱۴۰۸ق، النهایه، قم، انتشارات اسماعیلیان.
    • ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، ۱۴۰۴ق، تحف العقول، قم، موسسه النشر الاسلامی.
    • ابن مسکویه، احمد بن محمد، ۱۳۷۱ش، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، قم، انتشارات بیدار.
    • ابن منظور، محمد بن مکرم بن علی، ۱۴۱۰ق، لسان العرب، بیروت، دار صادر.
    • اسکندری، مصطفی؛ نشریه خُلُق، شماره10.فروردین و اردیبهشت 1388
    • الهامی نیا، علی اصغر و همکاران،1389ش، اصول اخلاق اسلامی، قم: انتشارات زمزم هدایت،
    • انصاریان، حسین، 1376ش، حدیث عقل و نفس آدمی در آیینه قرآن، قم: مرکز تحقیقاتی دارالعرفان.
    • بحرانی، سیدهاشم،1390ش، تفسیر روایی البرهان، ترجمه رضاناظمیان، خلاصه3 جلدی، قم: انتشارات­کتاب صبح.
    • ﺟﺰاﻳﺮی. ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ،1388ش، دروس اخلاق اﺳﻼﻣﻲ، قم: حوزه علمیه قم.
    • جوهری، اسماعیل بن حماد،۱۹۹۰م، صحاح اللغة، بیروت، دارالعلم للملایین.
    • داوودی، محمد،1388ش، اخلاق اسلامی، چاپ  شانزدهم ، قم: دفتر نشر معارف قم.
    • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، ۱۴۲۲ق، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالمعرفة.
    • رشیدپور، مجید، 1385ش، مبانی اخلاق اسلامی، چاپ نهم، تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.
    • رضوی، سید علی، 1381ش، ترجمه منهج الدعوات، تهران: نشر آفاق.
    • شاه‏عبدالعظیمى، حسین‏،1363 ش‏، تفسیر اثنى عشرى‏، ایران- تهران: نشر میقات.
    • شبدینی، محمد،1394ش، مؤلفه­ها و شاخص­های سبک زندگی اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع)، انتشارات زمزم هدایت.
    • شجاعی، محمد، 1381ش، مقالات یا طریق عملی تزکیه، تهران: انتشارات سروش.
    • طباطبایی، سیدمحمد‌حسین،1374ش، المیزان فی تفسیرالقران، تهران، انتشارات محمدی.
    • طوسی، خواجه‌نصیرالدین محمد،1411ق، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، جلد2، بیروت: موسسه فقه الشیعه.
    • طوسی، خواجه‌نصیرالدین، بی‌تا، اخلاق ناصری، شیراز، انتشارات علمیه اسلامیه.
    • طوسی، محمد بن حسن،۱۴۰۱ق، تهذیب الاحکام، بیروت، دار التعارف.
    • عسکری، ابی هلال و جزایری، سید نورالدین، ۱۳۵۳ش، معجم الفروق اللغویة، قم، مکتبة بصیرتی.
    • علیزاده، مهدی، 1389ش، اخلاق اسلامی مبانی و مفاهیم، قم: دفتر نشر معارف.
    • غزالی، محمد، 1374ش، کیمیای سعادت، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    • فتحعلی خانی، محمد،1379ش، دین و تربیت اخلاقی، مجله تربیت اسلامی، شماره2.
    • فیض الاسلام، علی‌نقی، 1379ش، ترجمه و شرح صحیفه سجادیه، چاپ دوم، تهران: بینا.
    • فیض کاشانی، محسن، ۱۴۰۳ق، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، بیروت: موسسه، اعلمی مطبوعات.
    • کلینی، محمدبن یعقوب،1407ق، اصول من­الکافی، مصحح علی­اکبرغفاری، چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    • مجلسی، محمدباقر، ۱۴۱۳ق، بحارالانوار، بیروت، دار الاضواء.
    • مصباح یزدی، محمدتقی،1387ش، اخلاق در قرآن، چاپ پنجم، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
    • مطهری، مرتضی، 1389ش، سیری در سیره نبوی، تهران: صدرا.
    • ممدوحی کرمانشاهی, ﺣﺴﻦ. 1392ش، شناخت و ﺷﻬﻮد، ﻗﻢ: ﺑﻮﺳﺘﺎن ﻛﺘﺎب.
    • مهدوی کنی، محمد سعید، 1390ش. دین و سبک زندگی، تهران: دانشگاه امام صادق(ع)،
    • نراقی، محمدمهدی، بی‌تا، جامع السعادات، قم، اسماعیلیان،
    • واسطی، سید محمد،۱۴۱۴ق تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار الفکر